Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Blaðsíða 9

Ádrepur
hagsmuna eða valda að gæta í verkalýðsfélagi eða sósíalistaflokki reyni að kalla
Marx til vitnis um að þeirra samtök eigi að hafa forystuna. En fræðimaður getur
ekki notað úrskurð Marx til neins, rök hans eru honum allt, niðurstaðan ekkert.
Auðvitað er Auði Styrkársdóttur og hverjum sem er öðrum heimilt að leita
uppi ólíkar hugmyndir Marx um sömu hluti og bera þær saman. Það er hvorki
verri né betri iðja en margt af því sem fólk dundar við í háskólum út um allan
heim og kallar rannsóknir. En hafi verið meining Auðar að leggja eitthvað meira
til málanna, þá verð ég að segja að grein hennar endar þar sem hún gat farið að
verða áhugaverð.
„Af öllu framangreindu má ljóst vera, að Marx hefur aldrei lagt þekkingar-
fræði nógu vel niður fyrir sér, eða hvernig vitundin nemur veruleikann", segir
Auður (bls. 145). Þetta kann nú vel að vera satt; enginn getur hugsað út í alla
hluti. En reyndar held ég að karlinn hafi svarað spurningu Auðar nokkurn
veginn með verkum sínum. Hann hefði varla setið árum saman í sárustu fátækt
við að vinna kenningar sínar ef hann hefði ekki haft trú á að menntamaður gæti
hugsað sig inn í réttan skilning á kjörum öreiganna. Hann hefði varla flúið land
úr landi í leit að stað þar sem hann gat birt skoðanir sínar ef hann hefði haldið að
alþýða manna yrði byltingarsinnuð af því einu að vinna í verksmiðjum. Hins
vegar þurfti hann ekki nema miðlungsgóða smekkvísi til að stilla sig um að blása
sig út um forystuhlutverk menntamanna í riti. Og þótt hann kunni að hafa
staðið nærri nauðhyggju stundum var hann kannski ekki sá vélhyggjumaður að
ímynda sér að „menntamenn" ynnu eða hugsuðu á einhvern ákveðinn einn veg
eða að „vitundin" næmi „veruleikann" alltaf á sama hátt.
Segja má að Auður Styrkársdóttir hafi tilhneigingu til að þrengja að Karli
Marx, króa hann inni í eigin mótsögnum (kannski að einhverju leyti ímynduð-
um) og ætlast til að kenningar hans marki eina vísa leið í pólitík. Halldór
Guðmundsson fer þveröfugt að. I bráðskemmtilegri grein og fróðlegri um
margt sé ég ekki betur en hann afneiti mestallri leiðsögn Marx í bók-
menntafræði. En hann gerir það ekki á þann einfalda hátt að segja að grundvall-
arhugmyndir sögulegrar efnishyggju eigi alls ekki við bókmenntir, heldur vill
hann taka Marx með sér út í það sem hann kallar „könnun á samspili inntaks,
sögu og forms“ (bls. 158). Eg efa ekki að slík könnun geti verið forvitnileg. En
ég sé ekki neina ástæðu til að kenna hana við marxisma. Það virðist jafnast á við
að kalla hvaða sögu sem er marxisma. Könnun í sögulegri þróun fyrirbæris, það
að setja þróun fyrirbæris í samhengi við þjóðfélagsbreytingar á einhverju öðru
sviði, væri þá marxísk iðja, og þá færi að verða erfitt að vera sagnfræðingur án
þess að vera jafnframt marxisti.
A hinn bóginn vill Halldór gera sem minnst úr sumu því sem löngum hefur
verið talið til grundvallaratriða sögulegrar efnishyggju: „sums staðar tala þeir
[Engels og Marx] um hvernig yfirbygging samfélagsins sé háð efnahagslegri
undirstöðu þess (og er gildi þess líkans takmarkað)." (Bls. 152.) Vissulega er
gildi þess ekki takmarkalaust, en ég vil halda því fram að það sé ekki tak-
239