Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
eða pólitískri stefnu. Liturinn umvefur hann, fyllir skynjun hans, hvern
krók og kima. Þetta er eingyðistrú á hæsta stigi í lit og myndskynjun.
Vitaskuld er einlita listin ekki fyrir alla. Ahorfendur skiptast gjarna í
tvo hópa, annað hvort með eða móti slíkri list. Þeir eru virkir með eða
gegn. Ef áhorfandinn er fyrir viðkomandi lit þá stendur hann með
honum. Nauðsynlegt er að standa nálægt eða upp við slík málverk,
ganga inn í fjallið. Sé staðið í fjarlægð missir liturinn máttinn og vald yfir
huga áhorfandans. Málverkinu fer líkt og einræðisherranum, áhangand-
inn þarf að hafa hugann stöðugt við hann, annað hvort í bænum sínum
eða við endurtekningu kjörorðanna, annars er viðbúið að hugurinn
snúist öndverður gegn alvaldinu, sem er algengt, og tautar hann þá
bölbænir gegn því í nýju formi. Oll kjörorð eru viss tegund af stuttum
handhægum bænum.
En hvort sem málverkið er einlitt eða marglitt ber það ættarmót sitt og
þjóðareinkenni, ef það er sprottið úr rótgróinni hefð menningar stór-
þjóðar. Smáþjóðir, að Niðurlöndum undanskildum, eiga sjaldan slíka
hefð. Þjóðlíf smáþjóða er oftast í engum ákveðnum litum. Það er eins og
vindur blæs. Þjóðirnar lifa í eins konar umhleypingatíð. Islenskt þjóðlíf
einkennist af umhleypingum.
Synd væri að segja að við Islendingar hefðum margbrotið viðhorf til
málaralistarinnar eða lista yfirleitt. „Væri ég málari skyldi ég mála
Innsveitina, vildi ég helst standa á hálsinum yfir bænum Hyrningsstöð-
um þar sem ég stundum stóð er ég smalaði í Hlíð 1847,“ segir Matthías
Jochumsson. Og hann talar fyrir munn flestra Islendinga fram á okkar
daga. Enda er ekki langt síðan íslenska landslagsmálverkið losnaði úr
átthagafjötrunum. Islenskt hugarfar hefur sjaldan getað greint milli
ástfólginna staða og vitsmunalegrar, listrænnar stöðu. Astfólgin mynd-
list skyggir hvarvetna á æðri myndlist: hjá málurunum sjálfum og í
listasöfnunum og á sýningum, í hugum fólks.
A þeirri umbrotatíð þegar við fluttumst úr sveit í bæ gerðist ekki það
sama og þegar landslagið barst inn í myndlist Evrópu með feneyjamál-
verkinu. Ein af mótsögnum mannshugarins er að landslagsmálverkið
skyldi spretta í borgum en ekki úti í guðsgrænni náttúrunni, eflaust
vegna þess að í sveit er engin þörf fyrir tilbúna náttúru, náttúru hugvits:
hin náttúrlega náttúra blasir við augum. En úti á fenjum Feneyja var
ekkert landslag, og hinir auðugu kaupmenn vildu að það yrði fært inn í
hús þeirra í málverkaformi. Það var gæfa málverksins að listamennirnir
og listunnendurnir í Feneyjum vildu ekki mála ástfólgna staði á megin-
318