Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Blaðsíða 17

Fimm sögur
ég geti ekki lengur náð til hins gamla apasannleika, þá leitar frásögn
mín í átt til hans, á því er enginn vafi.
Eg sem hafði fram að þessu haft um svo margar undankomuleiðir
að velja átti nú enga lengur. Ég var í sjálfheldu. Þótt ég hefði verið
negldur fastur hefði ferðafrelsi mitt ekki orðið minna. Hvernig má
það vera? Klóraðu holdið milli tánna til blóðs og þú munt ekki finna
ástæðuna. Þrýstu bakhlutanum að rimlastönginni uns hún klýfur þig
næstum því í tvennt en þú finnur ekki ástæðuna. Ég átti enga und-
ankomuleið en ég varð að finna hana því að ella gæti ég ekki lifað. Ef
ég ætti alltaf að húka við þessa kistuhlið — þá dræpist ég óhjákvæmi-
lega. En hjá Hagenbeck er staður apanna við kistuvegginn — nú, svo
að ég hætti að vera api. Skýr og fagur þankagangur sem ég hlýt
einhvern veginn að hafa klakið út í maganum því að apar hugsa með
maganum.
Ég óttast að menn skilji ekki nákvæmlega hvað ég á við með und-
ankomuleið. Ég nota orðið í venjulegustu og fyllstu merkingu þess.
Það er með ásetningi að ég nota ekki orðið frelsi. Ég á ekki við þessa
víðfeðmu tilfinningu fyrir frelsi til allra átta. Hana þekkti ég ef til vill
sem api og ég hef kynnst fólki sem þráir slíkt frelsi. En hvað mig
snertir hef ég hvorki þá né heldur núna krafist frelsis. Meðal annarra
orða: mönnum hættir alltof oft til að láta blekkjast af frelsinu. Og
rétt eins og frelsið telst til háleitustu tilfinninga, þá veldur það að
sama skapi stórfelldustu vonbrigðum. A undan mínum eigin sýning-
um í fjölleikahúsunum hef ég oft séð loftfimleikafólk handleika
sveifluslána uppundir þaki. Það sveiflaði sér, rólaði, stökk, sveif í
arma hvers annars, einn bar annan með því að bíta í hárið á honum.
„Einnig þetta er mannafrelsi" hugsaði ég, „sjálfumglöð hreyfing“.
Hvílíkt dár og spé um heilaga náttúru! Ekkert mannvirki fengi staðist
hlátur apakynsins ef það sæi slíka sjón.
Nei, frelsi kærði ég mig ekki um. Aðeins undankomuleið; til
hægri, vinstri, hvert sem væri; ég gerði engar aðrar kröfur; jafnvel
þótt undankomuleiðin kynni að reynast blekking ein, þá var krafan
smá og vonbrigðin yrðu ekki stærri. Komast áfram, komast áfram!
Allt fremur en að standa kyrr með uppréttar hendur, aðþrengdur
upp við kistuvegg.
I dag er mér ljóst: án hinnar mestu innri rósemi hefði ég aldrei
komist undan. Allt það sem ég hef orðið síðan á ég í rauninni ef til
247