Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Blaðsíða 92

Keld Jorgensen:
Tákneðlisfræði og bókmenntir
Áhugi manna á eðli skáldskaparins er jafngamall skáldskapnum sjálfum.
Allir sem bókmenntir lesa hafa einhvern tíma spurt sjálfa sig: Af hverju eru
sumir textar bókmenntir en aðrir ekki? Af hverju sprettur sú ánægja sem við
höfum af lestri? Hvers konar fullnægja er það sem lestur veitir okkur?
Gátan um eðli bókmenntanna hefur eignast sínar eigin stofnanir og sínar
eigin kenningar: ævisögustefnu, nýrýni, formgerðarstefnu, marxíska bók-
menntafræði, bókmenntafélagsfræði. Vísindi þau, sem hér verða kynnt, eru
nýjasta greinin á stofni þeirra fræða sem fást við skáldskaparhlutverk
málsins, eins og Roman Jacobson, faðir formgerðarstefnunnar, nefndi
viðfangsefnið. Þetta er tákneðlisfræði (semiotik).
Hugtakið er hægt að rekja til Ferdinands de Saussure, þess manns sem
lagði grundvöll að nútímamálvísindum:
Maður getur sem sagt ímyndað sér fræðigrein sem fæst við líf
táknanna í félagslegu samhengi . . . Við nefnum hana táknfræði
(semiologi, af grísku ’semeion’: tákn). Hún á að kenna okkur hvað
tákn sé og hvaða lögmálum það lúti. Þar sem hún er ekki til enn þá er
ekki hægt að segja neitt um hvernig hún muni verða, en hún á
tilverurétt, bás hennar er fyrirfram markaður.
(Cours de linguistique générale, bls. 33).
Tákneðlisfræðin1 gerir táknið að grundvallarhugtaki og málið að miðlægu
viðfangsefni í mannvísindum. Saussure ályktaði þetta þrennt um táknið:
1) Það er annars vegar táknmynd (signifiant), hins vegar táknmið
(signifié).
táknmið
takn: --------
táknmynd
2) Það er eingöngu greinarmunur eininga málsins sem gerir það nothæft
(en ekki neitt eigingildi þeirra), þ. e. a. s. hver táknmynd er aðeins hugsan-
322