Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Blaðsíða 60

Tímarit Máls og menningar
Hvað eiga nú allar þessar útskýringar að þýða sem blanda saman
títuprjónatínslu, títuprjónagjöfum, tilhaldi, fataviðgerðum og sjóndepru
ömmunnar?
Þessi smáatriði eru hvorki „fáránleg“ né „merkingarlaus", þvert á
móti hafa þau mjög ákveðna merkingu. Þau eru hluti af táknmáli
saumakvenna sem verður þá fyrst skiljanlegt þegar það er sett í samband
við umhverfið sem þessar gerðir sögunnar eru sprottnar úr, bænda-
samfélagið í lok 19. aldar. Þar gegndi saumadótið nefnilega mikilvægu
hlutverki í uppeldi stúlkna, það fékk ég staðfest þegar ég athugaði
þjóðhætti í þorpi í Chátillon-sur-Seinehéraðinu. A fimmtánda árinu
voru stúlkur þar sendar til veturvistar hjá saumakonunni, ekki bara til að
læra að „vinna“ eða fara með saumnál heldur ekki síður til að „mann-
ast“, læra að hegða sér, klæða sig og „halda sér til“ sem á máli
saumakonunnar hét að „tína upp títuprjónana". Þegar þær voru sendar
til saumakonunnar og með viðhöfn teknar í þann aldurshóp sem helgað-
ur var heilagri Katrínu þýddi það að þær voru orðnar „ungar stúlkur“
eða „ungmeyjar", þ. e. a. s. þær fengu leyfi til að fara á dansleiki og láta
herrana uppvakta sig. Títuprjónarnir eru einmitt tákn fyrir þá. Aður fyrr
biðluðu piltar til stúlkna með því að skenkja þeim tylftir af títuprjónum
og stúlkurnar köstuðu títuprjónum í lindina ef þær langaði í kærasta.
Loks tengist títuprjónninn því líffræðilega fyrirbæri sem breytir
stúlkubarninu í „unga stúlku“ eða „mey“, þ. e. tíðablæðingum. Eigin-
leikar títuprjónsins (hann festir og er þannig tæki til að tengja „festar-
mann“ og „festarmey“ jafnframt því sem hann stingur og er því góð
vörn gegn piltunum ef þeir verða of nærgöngulir) eru hliðstæðir við
náttúru tíðablóðsins sem bæði er notað í ástardrykki og til að koma í veg
fyrir kynlíf. I slíku umhverfi hefur því mátt segja um unga stúlku sem
komin var á giftingaraldur að hún bæri títuprjónana. Hvað saumnálina
varðar þá tengist hún og þó sérstaklega nálaraugað því kynferðislega
táknmáli sem er hluti af þjóðfræðum saumakvenna: konan sem saumar
„er í látum,“ hún hefur „þráð í nálinni“; „gift saumakona, þrædd nál“,
segir máltækið, og leiknum „að þræða nálina" sem konurnar í Berry
skemmtu sér við á kjötkveðjudaginn tilheyrðu klúrar vísur. Það er því
sitt hvað, títuprjónar og saumnálar! Þau afbrigði Rauðhettusögunnar
sem hér er vísað til voru skráð eftir sagnamönnum og konum úr hinum
hefðbundnu bændasamfélögum í Loire-dalnum, Nivernais, Forez og
Olpunum, þar sem fólk vissi örugglega mætavel hvað við er átt með
þessu tali um títuprjóna og saumnálar og leit á títuprjónana sem tákn
290