Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Page 27

Um þýðingar
verkinu stendur. Aðrar þýðingar geta villt um fyrir þýðandanum. Engir
tveir menn þýða sama verk með sama hætti.
Þýðandi verður að hafa kynnt sér textann sem hann ætlar að þýða, áður
en hann hefur starfið. Að svo búnu reynir hann að gera sér grein fyrir hvað
hann ætlar að þýða af verkinu. Ef verkið er á afar fjarskyldri tungu er
óhugsandi annað en eitthvað misfarist í þýðingu.
Vitaskuld keppir góður þýðandi að því að þýða allt, ekki aðeins orðin og
málið heldur líka hugblæinn, stílinn, persónueinkenni höfundar og það
menningarandrúmsloft sem verkið er sprottið úr. Þetta er margbrotinn
vandi og ekki jafnvel á valdi færustu þýðenda að leysa hann þótt þeir séu
allir af vilja gerðir.
Sérhver góður þýðandi finnur til vanmáttar síns. Hann veit að ef honum
mistekst er sökin ekki aðeins hjá honum, hirðuleysi hans, heldur hjá tungu
þjóðar hans, menningarástandi hennar og andlegum þroska. Ef hliðstæður
eru ekki fyrir hendi á hinum ólíku menningarsvæðum og þýðandinn vinnur
nákvæmnisverk, þá er viðbúið að lesandinn kannist ekki við jarðveg þann
sem verkið óx úr og hann afneitar þýðingunni, segir að hún sé honum
framandi, að þýðingarbragur sé á henni. Sú þekking sem við búum yfir og
skilningurinn sem við leggjum sjálf í hluti og hugtök er helsta viðmiðun
okkar. Þess vegna teljum við ókost ef „þýðingarbragur“ er á þýðingu. En sá
sem finnur þýðingu til foráttu að þýðingarbragur sé á henni ætlast til þess að
eitthvað sé andstætt eðli sínu: þýðing á að vera annað en þýðing. Við slíkar
skoðanir lendir allt í mótsögnum, vegna þess að þýðing getur aldrei orðið
annað en þýðing. Hún er verk sem hefur skipt um málbúning en ekki um
kyn eða eðli.
Flestir éta upp eftir öðrum að Hómerskviður séu í frábærri þýðingu
Sveinbjarnar Egilssonar, engu að síður hafa kviðurnar aldrei samsamast
íslenskri menningu. Þær hafa hins vegar auðgað hana eins og stórvirki
mannsandans sem fæstir hafa kynnst en þykjast þekkja (og hvað stórvirkin
áhrærir er oft meira um vert að þykjast þekkja þau en þekkja, vegna þess að
h'tt þekkt auðga þau en vandlega lesin vekja þau minnimáttarkennd nema
hjá örfáum, og þetta á jafnt við um Hómerskviður sem Biblíuna, Don
Kíkóta og Ulysses: hið illa þekkta auðgar best; mannsandinn rís á stórvirkj-
um sem fæstir þekkja).
Og úr því ég tæpi á Don Kíkóta skulum við taka dæmi sem mér er skylt.
Maður sem sér verkið á frumtungunni, kastiljönsku, en skilur hana ekki,
h'tur á það sem hvern annan hlut í bókarformi. Innihaldið hefur enga
merkingu. Reyni hann að lesa orðin finnst honum þau hljóma sem argasta
þvaður og segir það eflaust. Flestir hika ekki við að telja það vera þvætting
sem þeir skilja ekki.
497