Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Side 111

Umsagnir um bxkur
urðu úti, að hann varð að þjóðsögu um
leið og fregnin barst út. Pxr myndir sem
birtust á tjaldi kvennanna þýsku, hafa
ekki verið ósvipaðar bunraku-leikhúsi.
Enda kvað Jón Helgason:
skuggar lyftast og líða um hjarn
líkt eins og mynd á þili;
Fjarlægðin í rúmi er nálæg í tíma.
Harmleikirnir sem urðu Monzeamon
efniviður og hrakningarnir á Kili,
tilheyra sömu öldinni. Vart hefði Jung
getað fundið betri rök til stuðnings
háspekilegum kenningum sínum um
samfélagslega vitund. Skuggarnir á þil-
inu eru frumgerðir (Arkitýpur), tengd-
ar dauðadansi. Það er munkur sem ljær
þeim líf; gerfilíf, því þeir flökta ekki af
sjálfsdáðum. Munkurinn ber kufl, líkt
og maðurinn með ljáinn.
Um miðja sautjándu öld, málaði
spænski listamaðurinn Francisco de
Zurbarán átakanlega mynd sína af heil-
ögum Frans, krjúpandi á bæn í kufli
sínum. Hann lyftir skuggalegu andlitinu
til himins, undan hettunni og spennir
greipar um hauskúpu sem glottir móti
honum. Skörp skil ljóss og skugga Ijá
því örlögþrunginn blæ, kraftmikinn og
drungalegan í einfaldleik sínum. Mál-
verkið er líkast fjarstæðukenndu atriði
úr leikriti eftir Shakespeare. Það er nú
geymt á Þjóðlistarsafninu í Lundúnum.
Yfirlýsing og afstaða.
Þannig tengjast ljóð og myndir og renna
fram eins og rammar og textar þögullar
kvikmyndar. Ljóðin eru sem litur svart-
hvítra teikninganna. A einum stað sam-
einast kvæðið og teikningin. Myndin
verður gluggi eða skuggsjá textans:
Hver stemmningin rekur aðra, öguð
við ólíkan hátt og bundin í margbreyti-
legasta form. Það er engu líkara en
skáldið vilji bregða upp jafnmörgum
möguleikum bundins máls og vísurnar
eru margar. I framhaldi af þessu er vert
að gefa gaum síðasta ljóði bálksins:
Wagner við hamranna hástál er felldur
hrikaleik neita ég ekki hans valds
en má ég samt biðja um Mozart heldur
minni sálu til líknar og halds.
Það er eftirtektarvert hvernig seinni
helmingur vísunnar slær með léttri
kímni á hástemmda alvöru fyrri parts-
ins. Sá hlutinn sem ber nafn Wagners, er
rómantískur, meðan hinn sem er ákall til
Mozarts, er fremur í ætt við sálma-
kveðskap á þórbergska vísu. Þetta er þó
fyrst og fremst yfirlýsing, sú eina í
bókinni. Skáldið varpar af sér klæðum
rapsódsins og opinberar afstöðu sína.
Hún virðist nokkuð skýr, ef marka má
vísuna. Leikurinn að forminu er æðri
splundrun þess. Skynsamleg hlutlægni
er tekin fram yfir órökvísa til-
finningahyggju. Með öðrum orðum og
eftir þessu að dæma, setur Thor Appoll-
on ofar Díonýsosi.
Halldór Bjöm Runólfsson
581