Són - 01.01.2005, Page 119

ÞANKABROT UM LJÓÐBYLTINGAR 119
Góðar myndhverfingar eru að vísu mikið yndi hverjum ljóðalesara,
en hæpið er að nokkurt stílbragð hafi gildi í sjálfu sér, allt veltur á því
hversu vel því er beitt, hversu vel það hæfir tilgangi skáldsins og
umhverfi sínu. Og margra kosta er völ.
Umræðan um vægi myndmáls í nútímaljóðum og skáldlega yfir-
burði myndhverfinga hefur líklega orðið til þess að ýmsir hafa van-
metið ljóð Sigfúsar Daðasonar nokkuð og dæmt þau á hæpnum for-
sendum. Auðvelt væri að tilfæra dæmi um þetta. Þó mætti vera ljóst —
og höfundur annarrar þeirra BA-ritgerða sem skrifaðar hafa verið um
Sigfús bendir reyndar á það94 — að orsök þess að Sigfús grípur sjaldn-
ar til myndhverfinga en mörg önnur skáld er ekki vankunnátta
Sigfúsar í skáldskaparefnum heldur fremur hitt, að hann leggur meira
upp úr ýmsu öðru eða kýs að minnsta kosti oft að fara aðrar leiðir.
Að líkindum þá vegna þess að þær þjóna markmiðum hans betur.
Gangi maður ekki með fyrirfram gefnar hugmyndir um að nútímaljóðið
— í eintölu og með ákveðnum greini — sé ‚miðleitið‘, byggt utan um
helst eina myndhverfingu, virðist ástæðulaust að ætla að þær leiðir séu
endilega verri. Í ritgerð Romans Jakobson sem ég vitnaði í framar er
athyglisverð klausa sem snara má nokkurnegin á þessa leið:
Því er haldið fram í kennslubókum að til séu ljóð gjörsneydd
myndmáli, en raunin er sú að þar sem fátt er um myndhvörf,
nafnskipti og þvíumlík mælskubrögð er það bætt upp með glæsi-
legum málfræðilegum stílbrögðum. Þeir skáldlegu möguleikar
sem fólgnir eru í orðmyndalegri og setningalegri byggingu tungu-
málsins […] hafa löngum verið vanræktir af gagnrýnendum og
málvísindamönnum en nýttir kunnáttusamlega af skapandi höf-
undum.95
myndræna tjáning þeirra komi í stað bragreglu sem helsta formgerðareinkenni“
(1975:101). Í þessu er vissulega sannleikskjarni; myndmál skipar mikið rúm í nú-
tímaljóðlist; en lýsingin er þó of einhliða að mínum dómi, enda er myndræn tján-
ing hvorki nýtt fyrirbæri í skáldskap né helsta einkenni allra nútímaljóða.
94 Sbr. Kjartan Valgarðsson (1985).
95 „Textbooks believe in the occurrence of poems devoid of imagery, but actually
scarcity in lexical tropes is counterbalanced by gorgeous grammatical tropes and
figures. The poetic resources concealed in the morphological and syntactic struc-
ture of language […] have been seldom known to critics and mostly disregarded
by linguists but skillfully mastered by creative writers.“ Í „Linguistics and poetics“,
David Lodge (1988:53).