Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Side 55

53
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
Gróska og stöðnun í stærðfræðimenntun 1880–1970
væru lagðar á minnið en forðaðist vísindalegar
útskýringar að eigin sögn. Hið sama segir sr.
Halldór Briem (1889) í Flatamálsfræði sinni.
Má ætla að þeir bræður hafi talið sannanir til
menntalúxuss sem ætti ekki erindi til íslenskrar
alþýðu, sem lítt hafði kynnst skólanámi, enda
var sú stefna þá komin fram í ýmsum löndum
að gera skólastærðfræði hagnýtari en hún hafði
verið í latínuskólunum (Prytz, 2007).
Eiríkur Briem (1884) gaf einnig út
leiðbeiningar um kennslu barna í reikningi og
þeim fylgdu hugmyndir að dæmum sem hentuðu
fyrir hugarreikning. Jóhannes Sigfússon (1885)
gaf út Reikningsbók handa byrjöndum og
Morten Hansen (1890) Reikningsbók handa
alþýðuskólum. Bók Mortens Hansen fylgdu
leiðbeiningar um notkun talnagrindar sem
hann sá um dreifingu á. Texti bókarinnar var
sniðinn eftir bók dansks höfundar, Chr. Hansen:
Tavleregning-Opgaver. Morten Hansen var
líklega fyrstur til að semja reikningsbók sem
ætluð var til kennslu í barnaskóla.
Inntak íslenskra kennslubóka í reikningi
fyrir unglinga fram á sjöunda áratug tuttug-
ustu aldar var hefðbundið efni evrópskra
kennslubóka allt frá upphafi prentlistar,
miðað við þarfir kaupmanna og almennings
í verslunarviðskiptum. Helstu atriðin voru
talning og talnakerfið, reikniaðgerðirnar fjórar
í heilum tölum og brotnum, gjaldmiðlar,
mælieiningar, flatarmál og rúmmál. Enda-
hnútur unglinganámsins var oft hnýttur með
hlutfallareikningi, reyrðum í fornar viðjar
svonefndrar þríliðu (Swetz 1992). Þessi arfur
var vissulega sameiginlegur mörgum þjóðum,
bæði austan hafs og vestan, en hann var
túlkaður með ýmsum hætti. Stutt skólaár og
lítið úrval kennslubóka virðist hafa skapað
Íslendingum sérstöðu í þessu efni. Áhersla var
lögð á að kennslubækur væru ódýrar. Þær voru
því flestar samanþjappaðar og fábreyttar og
lögðu til dæmis hlutfallslega mikla áherslu á
þríliðu sem tíðkaðist að kenna fram undir 1980
þótt ýmsir reyndu að endurnýja formið (Kristín
Bjarnadóttir, 2009).
Í bókinni Lýðmenntun eftir Guðmund
Finnbogason frá 1903 er þessi tilvitnun sem
bendir til þess að námsefnið um þríliðuna án
frekari túlkunar eða útskýringa hafi ekki verið
heppilegt fyrir almenningsfræðsluna:
„ … eigi reikningskennslan að æfa og efla
skilninginn og vekja sjálfstæða hugsun,
má ekki haga henni eins og á sér stað
víðast á Íslandi, þar sem ég þekki til.
Börnin læra reikningsaðferðirnar og nota
þær, án þess að skilja minnstu vitund,
hvernig á þessum aðferðum stendur,
hvers vegna farið er svona að því og ekki
öðru vísi. En slíkt er niðurdrep fyrir allan
skilning og sjálfstæða hugsun. Börnin
verða líkust reiknivélum ...
Eflaust mætti farga miklu af
reikningsreglum þeim sem enn standa í
sumum kennslubókum í reikningi, með
hátíðlegu yfirbragði, eins og þær væru
stignar af himnum ofan. Sá sem kann að
hugsa og nota með „skynsamlegu viti“
hinar fjórar höfuðgreinir reikningsins,
getur t.d. ofurvel leyst úr hverju
þríliðudæmi, þó hann hafi aldrei heyrt
þríliðu nefnda á nafn, eða heyrt getið um
forlið, miðlið og afturlið, né reglurnar
um meðferð þeirra.“ (Guðmundur
Finnbogason, 1903/1994, bls 92–93).
Lýðmenntun var rituð til undirbúnings nýjum
fræðslulögum sem Guðmundi hafði verið falið
að undirbúa. Lögin voru sett árið 1907. Þau
ollu straumhvörfum í almenningsmenntun
þar sem ábyrgð og kostnaður af menntun
barna færðist frá einstökum heimilum yfir til
sveitarfélaganna.
Upphaf tuttugustu aldar
Við undirbúning og í kjölfar fræðslulaganna tók
við gróskumikið skeið í almenningsfræðslu.
Margar reikningsbækur komu fram þar sem
hver höfundur skýrði hið aldagamla námsefni
með sínum hætti og reyndi að nálgast hugi
lesendanna. Nefna má Reikningsbók handa
unglingum (1900) eftir Sigurð Jónsson í
Barnaskóla Reykjavíkur, Reikningsbók handa
börnum (1906) eftir Ögmund Sigurðsson í
Flensborgarskóla, Reikningsbók (1906) eftir
sr. Jónas Jónasson frá Hrafnagili, sem var
notuð við Gagnfræðaskólann á Akureyri á
meðan Jónas kenndi þar, Reikningsbók handa
alþýðuskólum (1914) eftir Jörund Brynjólfsson