Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Side 62

60
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
farið fram úr stærð tölunnar sjálfrar, atriði sem
nemendur á unglingastigi skynja með innsæi en
eru vissulega varla móttækilegir fyrir formlega
sönnun um. Sönnunina setti Ólafur fram í
lok kennslubókar sinnar í algebru, efni sem
hvorki var kennt í skyldunámi né til landsprófs.
Þess vegna var ekki hægt að kenna leit að
styttingartölu eða samnefnara með því að nota
frumþáttun eins og Sigurbjörn Á. Gíslason
kynnti t.d. í sinni bók árið 1911 og er góður
grundvöllur undir algebrulega útreikninga.
Í fyrstu útgáfu Reikningsbókar Ólafs
er rökstudd leit að stærsta samþætti
(styttingartölu) tveggja talna með reikniriti
Evklíðs. Rökstuðningurinn hvarf í næstu
útgáfu en reikniritið stóð, var tekið upp í
kennslubók Elíasar fyrir barnastigið og varð
þar að hugsunarlausum og órökstuddum
utanaðbókarlærdómi. Fleiri dæmi mætti nefna
um framsetningu sem þótti hæfa lítt skólavanri
alþýðu fyrir og um 1920 en síður þegar komið
var fram yfir miðja tuttugustu öld.
Ætla má að ein ástæða þess að Reikningsbók
Elíasar Bjarnasonar varð fyrir vali Ríkisútgáfu
námsbóka hafi verið hve vel hún féll að
Reikningsbók Ólafs Daníelssonar, sem var
notuð í Menntaskólanum í Reykjavík og tekin
upp í æ fleiri gagnfræðaskólum eftir því sem
þeim óx fiskur um hrygg og fleiri nemendur
þeirra sóttust eftir framhaldsnámi við
menntaskóla. Dr. Ólafur hætti sjálfur kennslu
við Menntaskólann í Reykjavík árið 1941,
er hann var 64 ára að aldri, en bækur hans,
Reikningsbók og Algebra, áttu eftir að vera
ráðandi námsefni um þriggja til fjögurra áratuga
skeið samkvæmt landsprófsreglugerðinni sem
var í fæstu breytt í tvo áratugi. Hin auðsæju
tengsl milli bókanna urðu veigaminni eftir að
inntökupróf menntaskólanna voru lögð niður
en eftir stóð að bók Ólafs og hliðstæður
hennar voru njörvaðar niður í fræðslukerfið
með landsprófsreglugerðinni og bók Elíasar
var fastskorðuð af Ríkisútgáfunni sem hafði
aldrei frumkvæði að því að endurnýja námsefni
í reikningi fyrir barnafræðsluna. Þótt Ásgeir
Ásgeirsson hafi talið á sínum tíma að auðvelt
væri að úrskurða hvor kennslubókin af tveimur
væri betri átti það ekki lengur við þegar aðeins
ein kennslubók hafði verið prentuð um áratuga
skeið og aðrar, sem gefnar höfðu verið út
50–60 árum áður, voru flestum gleymdar.
niðurlag
Færð hafa verið rök fyrir þeirri tilgátu að þrjár
opingerðar aðgerðir sem framkvæmdar voru
með tilliti til almannaheilla:
takmörkun aðgangs að menntaskólunum árið •
1928, sem átti að beina nemendum í skóla þar
sem áhersla væri lögð á verkmenntun en frá
undirbúningi undir embættisstörf,
stofnun Ríkisútgáfu námsbóka árið 1937, sem •
átti að sjá til þess að öll börn hefðu aðgang að
skólabókum, og
landspróf miðskóla frá 1946, sem átti að •
veita öllum nemendum jöfn tækifæri til
langskólanáms,
hafi orðið til þess að festa tilteknar kennslu-
bækur svo í sessi að engum hafi verið fært
að hreyfa við námsefninu svo að neinu
næmi fyrr en erlend áhrif komu til með nýju
stærðfræðinni svonefndu um miðjan sjöunda
áratug tuttugustu aldar en einnig með þeirri
þróun sem leiddi til stofnunar Skólarannsókna-
deildar Menntamálaráðuneytisins. Breyting-
arnar höfðu þegar hafist fyrir tilkomu
deildarinnar en þær nutu síðar góðs af styrk
hennar í mannafla og fjármagni. Hinum góðu
áformum kreppuáranna með Ríkisútgáfu
námsbóka, um að með henni mætti tryggja
góðar námsbækur fyrir alla, voru miklar skorður
settar með afar takmörkuðum fjárframlögum
en úr vanda Ríkisútgáfunnar var bætt með
samstarfinu við Skólarannsóknadeild.
Sú málamiðlun að gera námsefni 2. bekkjar
Menntaskólans í Reykjavík að námsefni til
landsprófs og að kennarar hans hefðu hönd í
bagga með samningu þess, a.m.k. fyrstu árin,
tryggði Menntaskólanum áhrif á unglingastigið,
ekki einungis á landsprófið heldur einnig
á námsefni þeirra bekkja sem lágu upp að
landsprófinu. Það, ásamt því að landsprófsnefnd
treysti sér ekki til að breyta námsefninu svo að
neinu næmi þar sem menntaskólarnir héldu
áfram að velja sér nemendur með því að fækka
Kristín Bjarnadóttir