Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Side 54

54
En tengslin á milli ljóðsins og greinarinnar fóru, að því er virðist, fram
hjá lesendum Vöku. Gagnrýni Ragnars E. Kvaran, sem birtist í Iðunni
snemma árs 1928 og er skrifuð í Winnipeg þar sem höfundur var búsettur,
er þess efnis að Nordal vilji einangra landið menningarlega.11 Ragnar hæð-
ist að rómantískri upphafningunni á því sem hann kallar „blessun einangr-
unarinnar“ (14) og segir hafa verið haldið að Íslendingum á síðari árum.
Hann hæðist einnig að samanburðinum á unglingunum tveimur og segir:
„Hér eftir ættu uppeldisfræðingar ekki að þurfa um það að deila, hvaða
aðferðum eigi að beita, til þess að gera þjóðirnar að ofurmennum.“ (15)12
Hann gagnrýnir menningarbölhyggju Sigurðar sem hann segir í anda rits
Oswalds Spengler (1880–1936) frá 1918, Falls hins vestræna heims (Der
Untergang des Abendlandes), og einnig lífsspeki Knuts Hamsun (1859–1952)
í Gróðri jarðar (Markens Gr øde) frá 1917 sem hann segir blandna „eitri hins
bölmóða manns“ (19). Hann segir að „bjargráð flóttans“ frá menningunni
og „áhrifum vondu þjóðanna“, sem Nordal og fleiri boði, geti ekki leitt
til betra samfélags (20). Að endingu ályktar hann að „vandamál Íslands í
framtíðinni muni ekki vera í því fólgin að finna aðferðir til þess að bægja
straumum menningarinnar frá landinu“ heldur sé hitt aðalatriðið „í hvaða
farvegi við veitum þeim straumum í þjóðlífinu“ (23).13
Fyrsta hefti Vöku árið 1928 kom út í mars en þar skrifar Sigurður
svokallaða „Bókmenntaþætti“. Í þeim er snert á helstu ágreiningsefnum
þeirra Ragnars án þess að minnst sé orði á grein hans. Eiginlegt svar við
gagnrýninni birtist í „Bókmenntaþáttum“ annars heftis sama árgangs en
þættirnir urðu ekki fleiri.14 Raunar eru þessi skrif Sigurðar í Vöku einnig
þáttur í þrætum um áhrif erlendra nýjunga í bókmenntum og listum á
öðrum og þriðja áratugnum. Rannsókn Benedikts Hjartarsonar á viðtök-
11 Ragnar E. Kvaran, „Flóttinn“, Iðunn 1/1928, bls. 7–25. Í eftirfarandi umfjöllun
verður vísað til greinarinnar í meginmáli með blaðsíðutali innan sviga.
12 Ragnar var ekki einn um að skensa þessa rómantísku „uppeldisfræði“ Nordals því að
Hallbjörn Halldórsson, prentmeistari, tekur hana fyrir á gamansaman hátt í grein
sem hann skrifaði árið 1927. Sjá Hallbjörn Halldórsson, Hugvekjur Hallbjarnar
Halldórssonar. Sýnisbók ritverka og ritaskrá, ritstj. Björk Ingimundardóttir, Reykjavík:
Hið íslenzka prentarafélag, 1974, bls. 95–97.
13 Ragnar E. Kvaran var ekki sá eini sem gagnrýndi rómantíska þjóðernislega íhalds-
semi á mótunarárum þjóðríkisins eins og Sigríður Matthíasdóttir hefur fjallað um
í riti sínu Hinn sanni Íslendingur – þjóðerni, kyngervi og vald á Íslandi 1900–1930,
Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2004, bls. 131–143.
14 Fyrri greinin birtist á síðum 87–101 í fyrsta tölublaði Vöku 1928 og sú seinni á
síðum 236–245 í öðru tölublaðinu. Í eftirfarandi umfjöllun verður vísað til grein-
anna í meginmáli með tölublaðsnúmeri og blaðsíðutali innan sviga.
ÞRöStuR HelGASoN