Skírnir - 01.01.1971, Síða 25

SKÍRNIR
ATHUGASEMDIR UM EYRBYGGJU
23
vænta í ritverki frá þessum tíma. Gott dæmi um þetta er að finna
þegar í upphafi sögunnar þar sem rækilega er lýst átrúnaði Þórólfs
Mostrarskeggs og hofi hans. Deilur Þórsnesinga og Kjalleklinga í
upphafi sögunnar spretta líka af hálftrúarlegu tilefni. Þegar kemur
að siðaskiptum, er svo sérstakur kapítuli helgaður frásögn af kristni-
töku og kirkjugerð höfðingja á Snæfellsnesi.
I kjölfar kristnitöku fylgir Fróðárþáttur, þar sem segja má að
verði táknræn átök milli forynja og forneskju heiðninnar og hins
nýja siðar. Þessum átökum lýkur vitaskuld með sigri kristninnar.
Kristindómurinn er, ef svo má segja, sýnilegur á ytra borði þáttar-
ins. Mikil áherzla er lögð á kristni Þórgunnu, sem kom til kirkju
hvern dag áður hún færi til verks, og er síðan eftir dauða sinn að
eigin fyrirmælum flutt til Skálholts og jarðsungin þar af kenni-
mönnum. Ósköpum þeim sem dynja yfir að Fróðá linnir heldur ekki
fyrr en prestur hefur borið helga dóma og vígt vatn um öll hús,
sungið tíðir allar og messu hátíðlega.
Kristin viðhorf eru þó miklu djúptækari í þættinum en þessi ytri
merki kristindóms. Það er bersýnilegt í frásögninni af gripum Þór-
gunnu suðureysku að þeim fylgir - vafalaust vegna einhverra liðinna
atvika sem þeim hafa verið tengdir - mikil ógæfa og beinn sálar-
háski. Þessi illu öfl fá þó ekki náð tökum á þeim sem vel heldur
kristni sína. Ollu er óhætt meðan þeir eru í vörzlu Þórgunnu, en
aðrir kunna ekki með að fara. Það er hins vegar sök Þuríðar hús-
freyju að hið illa losnar úr læðingi. Ágirnd hennar kemur henni til
að fara til skips og fala gripi Þórgunnu svo ákaft, en bjóða henni
síðan til vistar þegar gripirnir ekki fást. Það er sama ágirnd og sjálf-
ræði sem veldur því að hún þvingar bónda sinn til að bregða út af
fyrirmælum Þórgunnu um meðferð gripanna. Þegar undrin hefjast,
er eins og hringurinn sé smám saman að lokast utan um Þuríði, og
hún hefur sjálf tekið hina ókennilegu sýki þegar tekst með samein-
uðum kröftum veraldlegs og andlegs valds að bægja ógæfunni frá
dyrum.
Það er þó hæpið að líta á öll þau ósköp sem dynja yfir að Fróðá
sem einhvers konar refsingu fyrir eina saman ásælni Þuríðar hús-
freyju eftir gripum Þórgunnu. Skiljanlegra verður þetta þegar á
það er litið að sjálfræði og ágirnd hennar eru þættir sömu skap-
gerðar, sýna sömu skapgerðargalla eða veikleika og þann sem fær