Skírnir - 01.01.1971, Blaðsíða 174

172
RITDÓMAR
SKÍRNIR
gríms, er það þá nokkurt sérkenni á sköpunarsögu þeirra? Eiga ekki öll
snilldarverk bókmennta sér að einhverju leyti rætur í þjáningu höfunda sinna?
Eins og áður er nefnt, hafa allar meiri háttar rannsóknir á Passíusálmunum
til þessa beinzt að ytri könnun þeirra, sögulegri, ævisögulegri, samanburðar-
bókmenntafræðilegri, sálfræðilegri og þjóðfélagslegri.
Spurningin er, hvort staða rannsóknanna er ekki einmitt á því stigi, að hún
beinlínis kalli á innri könnun eftir aðferðum nýrýninnar, ef menn hyggjast ná
lengra í skilningi sínum á þessu listaverki?
Eitt hið skemmtilega og unglega við bók Sigurðar Nordals er það, að hann
notar færið (34.-35. bls.) til að gefa olnbogaskot „svonefndri „nýrri gagn-
rýni““, er hann telur eina „ ... af krampateygjum húmanískra fræða nú á dög-
um, tilraun til að gera eðlilega hluti að launhelgum og telja almenningi trú
um, að þau séu „vísindi“.“
Vafalítið eru syndir ný-rýnenda margar, ekki sízt þeirra, sem hneigzt hafa
til svo einstrengingslegrar afstöðu að telja allar rannsóknaraðferðir, sem
byggja á ytri könnun, guðlast gagnvart bókmenntunum sjálfum. Reyndar er
nýrýnin ekki lengur ný, og hvers kyns ytri könnun hefur aftur færzt í vöxt, ekki
sízt með mið af þjóðfélagsfræðum. Ef til vill er líka vafasamt að tala um ný-
rýnina sem sérstaka rannsóknaraðferð. Eremur væri að ræða um ákveðið við-
horf, það að beina sjónum framar öðru að sjálfum texta verksins, sem athuga
skal. Varla er vafi á því, að þar hafa áhrif nýrýninnar verið ákaflega holl.
Tilgangur allrar bókmenntakönnunar er þó sá að öðlast réttari skilning og
næmari skynjun á sjálfum texta verksins, að verða betri lesandi.
Ef til vilf mætti orða það svo, að eldri rannsóknaraðferðir hafi einkum beinzt
að þeirri hlið bókmenntanna, sem að höfundum þeirra veit - að sköpunarsögu
verkanna, en nýrýnendur hafi aftur einbeitt sér að þeirri hlið, sem veit að við-
takendum - lesendum - þeirra.
Mér sýnist, að nú eftir útkomu bókar Sigurðar Nordals sé einmitt stundin
komin til þess, að einhver fræðimaður beiti Passíusálmana nýrýninni könnun;
beini höfuðathygli sinni að sjálfum texta sálmanna, kortleggi skáldmálið og
sjálfa yrkingaraðferð séra Hallgríms, geri grein fyrir því, hvemig hann vinnur
úr yrkisefni sínu. Eg hygg, að slík könnun myndi ekki síður en kannanir eftir
öðmm aðferðum gefa svör við því, hvað Passíusálmarnir eru, og hvað þeir hafa
verið íslenzkri þjóð um aldir. Slík könnun myndi svo vafalaust fæða af sér
nýjar spurningar og nýjar athuganir, því að engin ein aðferð tryggir í sjálfu
sér endanlega niðurstöðu, en öll fjölbreytni í rannsóknarsjónarmiðum og fjör
í umræðum em til góðs.
Bók Sigurðar Nordals er í rauninni fagurfræðileg esseyja, þar sem hann
beitir framar öðru sálfræðilegum skýringum á ákveðnum þáttum Passíusábn-
anna. Hann eyðir nokkm máli að bókarlokum til að sverja af henni „yfirskin
lærdóms og bókvísi", með því líka að hann viti, að „... vonlaust er að reyna
að gera þessi fræði að vísindum." (139. bls.).
Meðal annars af þessum sökum kveðst hann sleppa að mestu að vísa til
heimilda sinna og bætir við: „Það nær ekki neinni átt að ætlast til þess af
fólki, sem er með öllum mjalla, að fara að leita þær uppi.“ (140. bls.).