Skírnir - 01.09.1995, Blaðsíða 66

336
SIGURÐUR GYLFI MAGNÚSSON
SKÍRNIR
Hugleiða má hvaða áhrif þessi umræða hafði á þá einstaklinga
sem stunduðu lausamennsku. Ljóst er að þeir lágu stöðugt undir
ámæli vegna þjóðfélagsstöðu sinnar og þeim var gjarnan kennt
um að hafa óæskileg áhrif á unga fólkið, meðal annars með því að
æsa upp í því frelsislöngunina. Umtalsverð spenna skapaðist á
milli ungs fólks sem var að velta fyrir sér framtíðarkostum sínum
og bænda sem vildu nýta sér vinnuafl þess. Sú spenna var til kom-
in vegna aukinna athafnamöguleika í þjóðfélaginu og blóraböggl-
arnir voru lausafólkið.
Svo vikið sé að reynslu Halldórs varð hann fyrst að tryggja
sér leyfi til að starfa sjálfstætt í sveitunum: „Þingað á Kirkjubóli í
dag. Jeg borgaði lausa mennskugjaldið til G. Bárðarsonar (15. kr.)
og til sýslumanns. 2 kr. fyrir bréfið.“65 Við tók um tíu ára tímabil
hans sem lausamanns (1893-1902) sem er einstaklega fróðlegt þar
sem fátt er til af vitnisburði fólks sem stóð í slíkum sporum á
þessum tíma.
Við upphaf hvers árs hélt Halldór að mestu kyrru fyrir á sama
stað og samdi þá við einhvern bónda um að fá að sinna áhugamál-
um sínum. I staðinn rétti hann húsráðanda hjálparhönd við bú-
störfin. Þetta kemur meðal annars fram í aprílmánuði 1896 þegar
reikningar voru gerðir upp við bóndann á Hellu. Þá kom í ljós að
Halldór átti inni hjá húsbóndanum 16 kr. og 80 aura fyrir 18 vik-
ur sem ekki gat talist mikið. Frá Hellu flutti hann sig yfir að bæn-
um Hrófbergi með mest allt hafurtask sitt: „Þórarinn á Ósi kom
og drengur með honum, hann tók af mjer yfir að Ósi púltið mitt
pakkað fult með bækur og blöð, og poka með fötum og bókum
í.“66 Á þennan hátt flutti hann sig úr einum stað í annan og dvaldi
aðeins nokkra daga eða fáeinar vikur á hverjum bæ.
Halldór greip til þess ráðs strax eftir að hann var orðinn lausa-
maður að stunda nám vetrarlangt hjá séra Arnóri Árnasyni á Felli
má og geta að með lögum frá Alþingi árið 1893 máttu allir einstaklingar eldri
en 21 árs ráðstafa eigin vinnuafli að vild og án íhlutunar utanaðkomandi aðila.
Full mannréttindi fékk hluti þessa hóps hins vegar ekki fyrr en á öðrum ára-
tug tuttugustu aldar.
65 Lbs 1860 8vo - 25. maí 1894.
66 Halldór hafði nokkurs konar bækistöðvar á sínum bernskuslóðum á Tindi og
geymdi þar bæði föt og bækur sem hann sótti síðan eftir þörfum.