Skírnir - 01.09.1995, Blaðsíða 209

SKÍRNIR
ER GAGN AÐ SKÁLDSKAP?
479
leyti sem enginn hefur getað skilgreint þannig að trúverðugt yrði
um langan aldur" (bls. 445).
Niðurstaða Álfrúnar er á þessa leið:
Ekki er mér í mun að mikla skyldur eins eða neins, en vil að lokum
ítreka, að starf rithöfundar á lítið skylt við fræðslustarf kennara eða upp-
eldisstarf foreldra, enda hittast höfundur og lesandi í „rniðli" sem byggir
á ritmáli, og við köllum list. Virði höfundurinn ekki lesandann sem sjálf-
stæða og fullveðja manneskju er geti gengið óstudd, og taki upp hagnýtt
sjónarmið til að þjóna hugsanlegum þörfum hans, í skjóli þeirrar sið-
ferðilegu ábyrgðar að honum beri að upplýsa bróður sinn, svíkur hann
ekki aðeins sjálfan sig heldur og lesandann. Virði hann ekki listsköpun
sína, virðir hann ekki neitt. Og gæti þess vegna gengið á mála hjá hverj-
um sem er. (bls. 491)
Mér þykir mega gera spurningu Páls Skúlasonar verðugri skil
með því að fara ögn betur í saumana á sérstöku eðli og eigindum
listrænnar sköpunar. Að minni hyggju gegna fagurbókmenntir
ákaflega brýnu hlutverki í mannheimi einmitt vegna þess að þær
lúta sínum eigin lögmálum og fá okkur til að upplifa veröldina og
okkur sjálf með alnýjum hætti. I þessu sambandi get ég ekki stillt
mig um að vitna í grein eftir Milan Kundera, sem kemur að
kjarna málsins:
Það var gífurlegt afrek að búa til svæði þar sem siðferðislegir dómar eru
numdir úr gildi. Einungis þar fá skáldsagnapersónur notið sín, það er að
segja einstaklingar sem ekki eru sprottnir af fyrirfram gefnum sannleika,
dæmi um gott og vont, eða fulltrúar áþreifanlegra lögmála sem stangast
á, heldur sjálfstæðar verur sem byggja tilveru sína á eigin siðferði, lúta
eigin lögmálum. Hið vestræna samfélag er orðið vant því að líta á sig sem
boðbera mannréttinda; en áður en maðurinn öðlaðist réttindi þurfti hann
að læra að líta á sig sem einstakling, líta á sig sem slíkan og láta líta á sig
sem slíkan; það hefði aldrei getað gerst nema á löngum tíma fyrir til-
stuðlan evrópskra lista og þá einkum skáldsögunnar sem temur lesand-
anum áhuga á annarra högum og fær hann til að reyna að skilja sannfær-
ingar sem eru ólíkar hans eigin sannfæringu.1
1 Milan Kundera: „ Þegar Panúrg þykir ekki lengur fyndinn“. Friðrik Rafnsson
þýddi. Tímarit Máls og menningar 53/4 (1992), bls. 8.