Skírnir - 01.09.1995, Blaðsíða 114

384
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
vísi en með sérstakri yfirlýsingu þar sem honum væri játað land
og þegnar. Jafnframt virðast þeir hafa talið stöðu sína sem frjálsra
og sjálfstæðra einstaklinga svo sterka að þeir gætu sett konungi
einhliða skilyrði. Ef til vill hafa þeir vanmetið konungsvaldið sem
mjög styrkti stöðu sínu um þessar mundir eins og Islendingar
fengu að kynnast í harðvítugum átökum við það næstu áratugi
eftir gerð Gamla sáttmála 1262-1264. En hvernig sem þessu kann
að vera háttað er ljóst að höfðingjar þeir sem stóðu að sáttmálan-
um hafa með mjög eindregnum hætti lagt frelsi sitt og sjálfstæði
til grundvallar skipan þjóðfélagsins; heimildir konungs eru reistar
á skilyrtu valdaafsali einstakra höfðingja og ríkismanna sem
þegna hans. Þeir fallast á að takmarka frelsi sitt og taka á sig
skyldur, t.d. til skattgreiðslu, með ákveðnum skilyrðum. Þetta er
í samræmi við meginhugmyndir þær sem bjuggu að baki íslenzka
þjóðveldinu og á grundvelli þeirra verða frelsi og skylda lykil-
hugtök þegar Islendingar gangast undir ríkisvald í nútíma skiln-
ingi.
Og nú má spyrja hvort ekki sé eðlilegast og í beztu samræmi
við hugmyndir manna um lýðræði og mannréttindi að taka upp
með sammæli allra (12. gr., sbr. 15. gr.) og menn verði ekki gerðir útlægir
nema samkvæmt dómi jafnborinna manna eða samkvæmt landslögum (39.
gr.). Sjá J. C. Holt: Magna Carta, Viðauki IV.
I hyllingarskjali Eiríks konungs glippings frá 1282 („Magna Carta“ Dana) lof-
ar konungur meðal annars að halda árlega þing það sem „hof“ kallast (ríkis-
þing eða höfðingjafundur Dana á miðöldum), 1. gr.; að enginn verði fangelsað-
ur nema að fullnægðum tilteknum skilyrðum, 2.-4. gr.; að halda í hvívetna lög
Valdimars konungs auk þess að takmarka álögur af ýmsu tagi, 5.-10. gr. Loks
er frelsi kirkjunnar viðurkennt. Danmarks Riges Breve 2. Rk. Bd. III. Sjá
einnig Ditlev Tamm og Jens Ulf Jörgensen: Dansk retsbistorie i kovedpunkter
I. Kilder til Dansk Retshistorie. Universitetsforlaget i Kobenhavn. Kobenhavn
1973, bls. 13.
í frelsisskrá Svía („Magna Carta“ Svía), sem sett var saman I tengsium við
konungskjör Magnúsar Eiríkssonar 8. júlí 1319, eru m.a. reistar skorður við
geðþótta skattlagningu. Konungur - lögráðendur fyrir hans hönd - heita að
hneppa engan í fangelsi nema sekur reynist að lögum, jafnframt því sem heitið
er að virða innlend lög. Konungsvaldinu eru þannig reistar ýmsar skorður.
Jerker Rosén: Svensk historia I. Svenska Bokförlaget/Bonniers. Stockholm
1962, bls. 174-77.
Sjá einnig Poul Johs. Jorgensen: Dansk Retshistorie. 2. Udgave. G. E. C. Gads
Forlag. Kobenhavn 1947, bls. 64-72.