Skírnir - 01.09.1995, Blaðsíða 75

SKÍRNIR
JEG ER 479 DÖGUM ÝNGRI EN NILLI
345
legt að dagbók Halldórs hafi þannig tekið á sig þá mynd sem
varðveist hefur.82
Þótt Halldór hafi verið áhugasamur um hvaðeina sem snerti
lífið og tilveruna lét hann sjaldnast í ljósi álit sitt á mönnum eða
málefnum. Það eitt að halda dagbók vel á þriðja áratug án þess að
gera hana að trúnaðarvini sínum, nota hana undir eintal sálarinn-
ar, kemur nútímamanni spánskt fyrir sjónir. Ut frá þessu væri ef
til vill freistandi að draga ákveðna ályktun um lyndiseinkunn
Halldórs.83 Hins vegar verður að hafa í huga að það var algengt á
nítjándu öld að karlar og konur héldu mjög ópersónulegar dag-
bækur áratugum saman. Slíkar dagbækur fóru saman við almenna
strauma upplýsingaöflunar. Þar voru löghyggjuviðhorf ríkjandi
en þau voru byggð á þeim grunni að þekking væri aðeins nokk-
urs virði ef hún væri reist á styrkum hlutlægum stoðum. Per-
sónulegum viðhorfum var hafnað sem þáttum í vísindalegri rann-
sókn.84
Dagbækurnar eru sá hluti hugverks Halldórs sem hvað dýr-
mætastar eru sem heimildir. Þar veitir hann okkur óvenjulega
innsýn í líf alþýðufólks, ekki aðeins hans sjálfs heldur allra sem
tengdust lífi hans á einhvern hátt. Rannsókn á dagbók Halldórs
hefur gefið okkur tækifæri til að draga fram í dagsljósið sjónar-
mið einstaklingsins í íslensku samfélagi nítjándu og tuttugustu
82 Danski sagnfræðingurinn Bjarne Stoklund hefur rannsakað bændadagbækur í
sínu heimalandi og komist að svipaðri niðurstöðu um þróunarferli dagbókar-
innar. Hann telur að almanökin, sem voru mikið lesin á nítjándu öld, hafi ýtt
undir að bændur færu að skrá niður fleira en veður og tíðarfar. Slík almanök
voru einnig þekkt hér á landi á sama tíma. Sjá „On Interpreting Peasant
Diaries: Material Life and Collective Consciousness.“ Ethnologia Europaea 11
(1979), bls. 190-207.
83 Frekari athuganir á persónuleika Halldórs Jónssonar og samferðamanna hans
bíða betri tíma. Hins vegar má benda á að dagbókin gefur tækifæri til slíkra
rannsókna þrátt fyrir að meginhluti færslnanna sé frekar ópersónulegur. Slík
meðhöndlun á heimildinni vekur nýjar rannsóknarspurningar sem lítið sem
ekkert hefur verið sinnt á íslandi til þessa. Sjá væntanlega grein Sigurðar Gylfa
Magnússonar, „From Children’s Point of View: Childhood in Nineteenth
Century Iceland.“ Journal of Social History (vetur 1995).
84 Sjá umfjöllun eins helsta gagnrýnanda pósitívismans: R. G. Collingwood, The
Idea of History (New York, Oxford University Press, 1946). Sjá einnig Loft
Guttormsson, „Sagnfræði og félagsfræði." Saga XVI (1978), bls. 197-221;
XVII (1979), bls. 199-237.