Jón á Bægisá - 01.04.1997, Page 45

Orð og ferðatöskur
aðeins að nálgast þessa arfleifð óbeint og í stað hetjusagna frá
gullöldinni ber fyrir hug hennar óljósa skýringu á álfatrú: „Mér
fannst ég skilja, það rann smám saman upp fyrir mér, hvers vegna
fólk föður míns taldi steina og vatn og vind og haf vera lifandi.
Byggt." (bls. 52).23 Fyrir henni er landslagið nafnlaust, eyðimörk í
bókstaflegum og táknrænum skilningi.24 Þetta nafnleysi vekur með
henni löngun til að gefa landslaginu nafn, skapa það, ná yfir því
valdi með orðum, tungumáli eða menningu og í þeim tilgangi kallar
hún til „skáldskaparfræði nafngiftarinnar" („poetics of naming“)
sem gerir henni einmitt kleift að klæða heiminn í búning tungumáls-
ins, að koma honum í hin tæmdu eða þurrausnu ílát. Það er ekki
hvað síst í þessum punkti sem tvíbendni orðræðu hennar birtist, því
verkefnið sem hún tekst með því á hendur felst í því að setja íslenska
menningu fram á enskri tungu, að endurtaka og véfengja þætti í orð-
ræðu ferðalanganna og íslenskrar þjóðernishyggju. Ferð hennar eftir
þessari línu er hins vegar endalaust flakk milli orðræðna nýlendu-
herranna og nýlendunnar, milli þess að hafa vald og vera á valdi orð-
ræðunnar og tungumálsins. í þeirri athöfn að mála yfir heiminn má
segja að sé málað yfir hana, svo að erfitt er að greina hvar mörkin
liggja-
Hinar flóknu kringumstæður söguhetjunnar koma í veg fyrir að hún
fái höndlað heiminn og sjálfa sig með einföldum svörum þótt spurn-
ingarnar geti stundum virst álíka einfaldar og þegar lirfan lagði fýrir
Lísu í Undralandi sjálfa lykilspurningu verufræðinnar og spurði
hana, „hver ertu?“ (Carroll, s. 32). Líktog söguhetjan ruglast Lísa svo
í ríminu að henni vefst tunga um tönn og hún sveiflast milli vissu og
óvissu, milli þess að hafa og hafa ekki vald yfir aðstæðum sínum. Og
líktog ævintýri Lísu hefst á því að hún fer „niður um stóra kanínu-
holu“ (Carroll, s. 2) ferðast söguhetja vor til Islands um miðbik 20.
aldar sem í textalegum skilningi virðist liggja um aðra slíka kanínu-
holu. í ranghölum þeirrar holu hitta lesendur fyrir kunningja frá
ferðabókmenntum 19. aldar, íslenskum sagnabókmenntum og ís-
lenskum samtímaveruleika. Þeir birtast þó oftast í óvæntum búningi,
útbúnir ferðatöskum sem ýmist eru úttroðnar eða á hvolfi en ávallt
hlaðnar merkingum í samhengi sem lesandinn þarf að sækja eftir
enn öðrum kanínuholum. Einsog það sé aðeins spurning um orðalag
hvort lagt sé í ferð eða texta.
23 Á ÍTummálinu: „I thought I understood, in a slow dawning of the senses, why
it was that my father’s people thought stones and water and wind and ocean
were alive. Inhabited."
24Hér er við hæfi að minna á orð Tómasar Guðmundssonar í ljóðinu „Fjall-
ganga” að „landslag yrði / lítils virði, / ef það héti ekki neitt“.
á JBagutá - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
43