Þjóðmál - 01.12.2009, Síða 66

64 Þjóðmál vetur 2009
sem ég kannast alls ekki við að hafa sagt og eru
fráleitar, t .d . að bankastjórar Útvegsbankans
hafi í reynd ekki ráðið stefnunni í þeirri
aðgerðaröð, sem ákveðin var, þegar fyrrnefnt
samkomulag var gert . Þar hafi Gunnlaugur
Claessen, þáverandi ríkislögmaður og ráðgjafi
Matthíasar Bjarnasonar, viðskiptaráðherra,
kúsk að okkur bankastjórana til hlýðni!3 Þetta
er sennilegur málflutningur eða hitt þó heldur .
Það er raunar álíka samkvæmt sannleikanum
eins og að Björn Jón hafi haft einkaskjalasafn
mitt um Hafskipsmálið til umráða við skrif
sín, sbr . heimildaskrá bókarinnar .
Á ður en lengra er haldið, þykir mér rétt að fara fáum almennum orðum um
sam eiginlega erfiðleika Hafskips og Útvegs­
bankans örlagaárin 1984 og 1985 . Félagið
missti í upphafi þessa tímabils öruggar og
miklar tekjur af flutningum fyrir varnarliðið .
Aðrir gríðarlegir erfiðleikar komu til í rekstri
félagsins árið 1984 . Afleiðingarnar komu æ
betur í ljós, þegar á árið leið . Eftir að Atlants­
hafssiglingar4 hófust seint á árinu 1984,
jukust þessir erfiðleikar um allan helming .
Þessi nýjung átti að treysta rekstur félagsins
eftir missi flutninga fyrir varnarliðið, en
flýtti þess í stað mjög fyrir endalokunum .
Hafskip var næst stærsta viðskiptafyrirtæki
bankans og hafði verið viðskiptavinur hans
nánast frá stofnun þess árið 1958 . Verð­
mæt ustu áþreifanlegar eignir félagsins voru
skip, en viðskiptasambönd voru einnig
verulegt verðmæti í eigu Hafskips, þegar það
var í fullum rekstri . Þetta kom glöggt í ljós
í viðræðum við Eimskip sumarið 1985 . Al­
þjóð leg kreppa var í sjóflutningum og skip­
in, sem bankinn hafði veð í, lækkuðu mikið
í verði . Bankaeftirlitið taldi þau hafa lækkað
á árinu 1985 að verðgildi um nálægt 60% .
Þetta álit urðu bankastjórar Útvegsbankans
fyrst og fremst að hafa til hliðsjónar við mat
á veðhæfi fyrirtækisins . Viðskiptasamböndin
3 Hafskip í skotlínu, bls . 67 .
4 Siglingar beint milli Evrópu og Bandaríkjanna .
höfðu þann annmarka að hverfa og verða að
engu við gjaldþrot . Því varð umfram allt að
forðast rekstrarstöðvun, ef gera átti verðmæti
úr viðskiptasamböndunum . Þetta var augljós
hagur beggja . Útlán bankans til félagsins, sem
voru mikil, voru í hættu að tapast að meira
eða minna leyti, ef illa færi . Bankastjórar
Útvegsbankans, sem voru nýkomnir til starfa,
þegar þetta ástand skapaðist, höfðu því úr
vöndu að ráða ekki síður en stjórnendur
Hafskips . Áhætta bankans var orðin mikil og
jókst með stórfelldum taprekstri og verðrýrn­
un skipanna . Því varð að stöðva beinar lánveit­
ingar til félagsins haustið 1984 . Frá þessu er sagt
í bók Stefáns Gunnars, eins og bankinn hafi
„skorið á“5 viðskipti við Hafskip, ef frá er talin
lánafyrirgreiðsla vegna hlutafjáraukningar .
Staðreyndin er sú, að bankastjórnin jók eftir
það kaup á viðskiptavíxlum í eigu félagsins
og skuldbreytti lánum hvað eftir annað . Hún
studdi hlutafjáraukningu í byrjun árs 1985
og gerði þannig félaginu kleift „að berjast til
þrautar“6 með því að lána út á allt hlutaféð
gegn veði í skuldabréfum hluthafa . Banka­
stjórnin tók undir tillögur stjórnar Hafskips
um viðræður við Eimskip og síðar SÍS um sölu
félagsins í rekstri og tók mikinn þátt í þeim
viðræðum, þótt sú viðleitni bæri ekki árangur .
Mjög skortir á, að þessi nána samvinna og
sameiginlegar björgunaraðgerðir stjórnenda
Útvegsbankans og Hafskips, komist til skila í
sagnritun höfunda beggja bókanna .
Rekstur og fjárhagur Hafskips versnaði
ótrú lega hratt á árunum 1984 og 1985 . Tvenn
tímamót skipta þó mestu á vegferð félags ins
í þrot . Hin fyrri voru stórtap á árinu 1984 .
Um haustið 1984 var rekstrarhalli ársins
áætlaður 50 til 60 milljónir króna . Þetta var
svo alvarlegur taprekstur, að í desember lýsti
for maður stjórnar Hafskips ástandinu þannig:
„Engin skyndihagræðing eða niðurskurður getur
bjargað félaginu. Ekkert er unnið með að bíða
5 Afdrif Hafskips í boði hins opinbera, bls . 16 .
6 Orðalag í skýrslu stjórnar á aðalfundi 7 . júní 1985 .