Þjóðmál - 01.12.2009, Qupperneq 85

Þjóðmál vetur 2009 83
Bókadómar
_____________
Svartbók
kommúnismans
Stéphane Courtois, Nicolas Werth Jean­Louis
Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean­
Louis Margolin: Svartbók kommúnismans. Glæpir,
ofsóknir, kúgun . Ritstjóri íslensku útgáfunnar og
þýðandi: Hannes Hólmsteinn Gissurarson .
Háskólaútgáfan, Reykjavík 2009 . 828 bls .
Eftir Jón Þ . Þór
S vartbók kommúnismans kom fyrst út í Frakk­landi árið 1997 og vakti þegar í stað mikla
athygli . Hún er metnaðarfullt verk margra
fræðimanna af mörgum þjóðernum, en rétt
er að taka fram, að bókin er ekki saga komm­
únismans eða kommúnistastjórna í heiminum
á 20 . öld . Höfundarnir einskorða frásögn sína
við ógnarstjórn og ógnarverk kommúnista í
löndum, sem þeir stjórnuðu um lengri eða
skemmri tíma og nær sagan til allra heimsálfa
utan Norður­Ameríku og Eyjaálfu . Að loknum
almennum inngangskafla, sem ber yfirskriftina
„Glæpir kommúnismans“, víkur sögunni að
einstökum löndum og svæðum . Þar er fyrst
fjallað um byltinguna í Rússlandi og þróun mála
í Sovétríkjunum, og því næst vikið að athöfnum
Sovétmanna í öðrum löndum, þar sem þeir
komust þó ekki til valda, t .d . á Spáni á dögum
borgarastyrjaldarinnar þar . Þá er fjallað um
Evrópulönd, sem lutu stjórn kommúnista eftir
síðari heimsstyrjöld, og því næst víkur sögunni
að Asíu og loks Rómönsku Ameríku og þróunar­
löndum í Þriðja heiminum . Bókinni lýkur svo
með eftirmála eftir Stéphane Courtois, sem ber
hina viðeigandi yfirskrift „Hvers vegna?“
Frásögnin af gangi mála í Sovétríkjunum er
vitaskuld rækilegust . Um þá sögu hefur víða
verið fjallað áður og fátt kemur lesendum,
sem fylgst hafa með söguskrifum um þessi mál,
verulega á óvart . Tvennt vakti mesta athygli
mína í þessum hluta bókarinnar . Í fyrsta lagi, hve
margir og ólíkir hópar andstæðinga bolsévika
voru í borgarastríðinu á árunum 1918–1921 .
Sagnfræðingar og aðrir söguritarar hafa löngum
haft tilhneigingu til að steypa andstæðingum
bolsévika saman í eitt og kalla einu nafni
hvítliða . Í því má greina áhrif frá sovéskum
stjónvöldum og söguritun fræðimanna, sem
voru þeim hlynntir . Hér er hins vegar sýnt fram
á, m .a . með stuðningi af heimildum, sem ekki
urðu aðgengilegar fræðimönnum fyrr en eftir
fall Sovétríkjanna, að andstæðingar bolsévika
voru sundurleitur hópur fólks, sem var andstætt
keisarastjórninni, og þó einkum ráðleysi hennar
í fyrri heimsstyrjöldinni . Margt af þessu fólki var
í sjálfu sér ekki andstætt byltingunni sem slíkri,
en það vildi ekkert með hina eiginlegu hvítliða
hafa, og ekki heldur lúta stjórn bolsévika í einu
og öllu .
Í annan stað er athyglisvert, hve mikla áherslu
bókarhöfundar, sem margir eru vinstrisinnaðir
menntamenn, leggja á að Lenín hafi verið
upphafsmaður og helsti hugmyndafræðingur
ógnarstjórnar bolsévika . Í þessu efni er einnig
byggt á skjallegum heimildum, sem ekki urðu
tiltækar sagnfræðingum fyrr en eftir 1991 . Þessi
skoðun á Lenín gengur hina vegar í berhögg
við það, sem sósíalistar og kommúnistar héldu
lengi fram, ekki síst eftir hina frægu „leyniræðu“
Nikita Krústjoffs árið 1956, að allar hreinsanir,
mannréttindabrot og böðulsskapur hafi verið
Stalín og hans kónum að kenna . Lenín hafi
verið miklu betri maður og hefði hann lifað
lengur, hefðu mörg hermdarverk Stalíns aldrei
átt sér stað . Á sama hátt halda margir, sem kalla
sig trotskista, því fram að saga Sovétríkjanna og
þegna þeirra hefði orðið önnur ef Trotskij hefði
komist til valda eftir dauða Leníns, en ekki
Stalín . Úr þessu fæst vitaskuld aldrei skorið með