Þjóðmál - 01.12.2009, Síða 89

Þjóðmál vetur 2009 87
hef lesið finnst mér flest benda til að verkamenn
hafi hvergi leitt og stjórnað byltingu fyrr en
Samstaða (Solidarność) steypti kommúnistum
af valdastóli í Póllandi á níunda áratug síðustu
aldar . Sú verklýðsbylting var í nafni stefnu sem
er svo andstæð kommúnisma sem mest getur
verið . Ég held að flestir sem að henni stóðu
hafi tekið miklu meira mark á páfanum í Róm
heldur en þeim Marx og Engels .
Saga marxismans verður ekki rétt sögð, nema
að litlu leyti, ef menn reyna að gera hana að
hluta af sögu um réttindabaráttu verkafólks og
sókn til aukins jafnréttis . Marxisminn er fyrst
og fremst hluti af umræðuhefð meðal róttækra
og byltingarsinnaðra menntamanna í Vestur­
Evrópu á 18 . og 19 . öld . Stór hluti af franskri
tískuheimspeki síðustu áratuga er framhald af
henni svo ef til vill má líta svo á að þessi hefð
lifi enn .
Marx og Engels eru í hópi með Jean­Jacques
Rousseau (1712–1778), Thomas Paine (1737–
1809), Mikhail Bakunin (1814 –1876) og fleiri
sem dreymdi um að kollvarpa ríkjandi sam­
félagsskipan og byggja betri heim frá grunni .
Kenning þeirra um samfélagið hefur einkenni
sem eru sameiginleg þessum róttæklingum
öllum . Tvö þessara einkenna eru sérlega áhuga­
verð að mínu viti . Annað er viðleitnin til að
einfalda félagslegan veruleika . Hitt er hvernig
hugsjónin um frelsi er spunnin upp í þær hæðir
að hún missir á endanum allt jarðsamband .
Einföldun veruleikans
Í byrjun fyrsta hluta Kommúnistaávarpsins
stendur:
En öldin, sem vér lifum á, öld borgarastéttar­
inn ar, er að því leyti frábrugðin fyrri tímabilum,
að hún hefur gert stéttaandstæðurnar óbrotnari .
Gervallt þjóðfélagið skiptist æ meir í tvo mikla
fjandmannaflokka, í tvær meginstéttir, er standa
andspænis hvor annarri, augliti til auglitis: borg­
arastétt og öreigalýð . (s . 176–7)
Í framhaldinu lýsa Marx og Engels iðnríkjum
19 . aldar eins og þar væru aðeins tveir hópar
manna og báðir harla einsleitir innbyrðis:
Iðjulausir auðmenn sem eiga allt og eignalausir
verkamenn sem vinna alla vinnuna … Þeir sem
vinna í borgaralegu þjóðfélagi, eignast ekki neitt,
en þeir sem eignum safna, vinna ekki neitt . (s .
198)
Allt það flúr sem einkenndi samfélög fyrri tíma
kveða þeir á bak og burt . Um þetta er allmikið
málskrúð sem Sverrir þýðir á íslensku með
miklum glæsibrag:
Þar sem borgarastéttin hefur tekið völd,
hefur hún lagt í auðn alla lífshætti aðaldóms
og húsbóndaveldis, og hinna sælu sveita .
Hún hefur án allrar miskunnar slitið hin
listofnu lénsbönd, er tengdu saman yfirmenn
og undirgefna og enga aðra taug eftir skilið
manna á milli en bláber hagsmunabönd,
sálarlaust silfrið og goldinn verð . […] Í stuttu
máli sagt: Í stað arðráns, sem hjúpað var
trúarlegu og pólitísku táli, hefur hún sett sitt
arðrán, nakið, blygðunarlaust, krókalaust og
kalt . (s . 178–9)
Þessi mynd af samfélögum Vestur­Evrópu var
fjarri öllum sanni um miðja 19 . öld þegar stór
hluti fólks bjó enn í sveitum . Hún er jafn fjarri
sanni nú og er það bæði vegna þess að í reynd liggja
margskonar þræðir frá manni til manns aðrir en
hagsmunabönd og vegna þess að togstreita um
hagsmuni er miklu margbreytilegri en svo að
hægt sé að lýsa henni sem átökum tveggja stétta .
Launamenn skiptast í fjölmargar sérfræðistéttir,
eignarhald á fjármagni er dreift um króka og
kima í samfélaginu og hagsmunaárekstrar eru
ekkert síður innbyrðis milli þeirra sem lifa á arði
af eignum eða milli ólíkra hópa launþega heldur
en milli stóreignamanna og verkafólks . Þessi
ofureinföldun á samfélaginu kemur ekki heim
við neinn veruleika . Samt létu Marx og Engels
eins og um blákaldar staðreyndir væri að ræða
þegar þeir vörðu stefnu sína:
Oss kommúnistum hefur verið brugðið um það,
að vér vildum afnema einstaklingseign, er menn
hafi sjálfir aflað sér og unnið fyrir, þá eign, er sé
grundvöllur alls einstaklingsfrelsis, persónulegra
athafna og persónulegs sjálfstæðis .
Eign, er menn hafa aflað sér og erjað fyrir
sjálfir! Eruð þér að tala um eign smáborgara og
smábænda, sem var undanfari hins borgaralega