Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Blaðsíða 32

yfir öllu trúmálapexi og flokkaríg“.48 Að öðru leyti taldi hann að hafa bæri
hliðsjón af þeim lögum sem giltu um utanþjóðkirkjusöfnuði.49 Þórhallur
setti hér fram róttækara sjónarmið en prestar evangelísk-lútherskra fríkirkju-
safnaða héldu fram tæplega 100 árum síðar. Þeir kröfðust að öll lúthersk
trúfélög sem störfuðu í landinu hlytu hlutdeild í afrakstri hinna fornu
kirkjueigna.50 Þórhallur gekk hins vegar lengra í átt að jöfnuði þar sem öll
trúfélög sem mögulega gátu kallast kristin áttu að njóta arðs af eignunum
en ekki aðeins þau sem störfuðu á grundvelli lútherskrar játningar. Hefði
sjónarmið Þórhalls komið til framkvæmda þegar 1896 hefðu öll trúfélög
sem starfandi voru í landinu notið arðsins.
Að þessu sinni (1911) hafði Þórhallur endurskoðað afstöðu sína frá
1896 hvað kirkjubyggingarnar áhrærði. Nú taldi hann að „sá söfnuður er
áfram vildi um kirkjuna halda“ væri réttur viðtakandi hennar. Aleit hann
ástæðulaust að ætla að tveir slíkir söfnuðir mynduðust í sömu sókn. Slíkt
gerðist vissulega sums staðar er hluti safnaðar sagði sig úr þjóðkirkjunni
og myndaði fríkirkjusöfnuð en minni líkur gátu verið á þeirri atburðarás
við aðskilnað. Líklegra taldi hann að enginn vildi taka við kirkjubyggingu
til dæmis vegna skulda er á henni hvíldu. í slíkum tilfellum yrði ríkið
að taka við byggingunni, koma henni í verð og greiða skuldir hennar.
Eftirstöðvunum skyldi síðan ráðstafa til kristinna trúfélaga. Þó taldi hann
litlar líkur á að kirkjurnar gengju ekki út til safnaða vegna þeirrar tryggðar
sem fólk bæri almennt í brjósti til grafreitanna.51
48 Þórhallur taldi ríkisvaldið þó geta synjað trúfélögum um úthlutun ef þau kenndu sig við kristni
en hefðu samt „eitthvað siðspillandi eða hættulegt þjóðfélaginu í háttum sínum og reglum".
Skilnaðarkjörin 1912: 43.
49 Gert var ráð fyrir að nægilega margir fulltíða menn tilheyrðu félagsskapnum, hann hefði
fast félagsskipulag og hefði helst yfir að ráða samkomuhúsi eða kirkju. Skilnaðarkjörin 1912:
43. Mestu þótti Þórhalli varða að söfnuðurinn hefði forstöðumann eða prest sem væri því
hlutverki vaxinn enda gerðu lög á þessum tíma ráð fyrir löggildingu forstöðumanns en ekki
safnaðar sem slíks. Stjórnartíðindi 1886: 20-23. Bjarni Sigurðsson 1986: 374. Benda má á að
Þórhallur Bjarnarson var ekki sjálfum sér samkvæmur er hann ræddi um úthlutun á vöxtum af
andvirði afhentra kirkjueigna og nefndi hana sjálfur „styrk“ frá ríkinu síðar í þessari sömu grein.
Skilnaðarkjörin 1912: 44.
50 Lúterskar fríkirkjur og stjórnarskráin 2009. Svo virðist sem færa megi efnisleg rök fyrir því að
þjóðkirkjan njóti afraksturs fornra kirkjueigna en ekki önnur trúfélög. Felast þau í að þessar eignir
heyrðu í upphafi til einstökum kirkjubyggingum og mynduðu rekstrargrundvöll þeirra. Þessar
byggingar færðust á siðaskiptatímanum yfir til lúthersku kirkjunnar og þjóðkirkjunnar 1874 hafi
þær ekki verið lagðar niður og sóknir þeirra lagðar undir aðrar kirkjur. Á hinn bóginn virðist það
sjónarmið að afraksturinn eigi að renna til allra lútherskra trúfélaga vegna þess játningargrunns
en ekki a.m.k. allra kristinna trúfélaga fela í sér mismunun.
51 Skilnaðarkjörin 1911: 274-276. Sjá og Kirkjueignirnar 1916: 191-192.
30
J