Milli mála - 01.06.2016, Page 182
UNE PENSÉE DE L’EAU
182 Milli mála 8/2016
3. Ester sem eiginnafn21
Þegar Ester verður að eiginnafni seint á 19. öld raungerist nafnið frá
því að vera nafn á bók.22 Því er fróðlegt er að skoða heimildir um
notkun þess í gagnasöfnum. Þótt mörg dæmi séu í 19. aldar ritum
er sá hængur á að elstu (nothæfu) dæmin og allt fram yfir 1930 vísa
alltaf til frásagnar Biblíunnar og sögupersóna þýddra skáldsagna;
farkostur kemur líka við sögu. Elstu dæmi sem vísa til lifandi veru,
konu að nafni Ester, eru frá fjórða áratug síðustu aldar.
Elsta dæmið um eignarfallsendinguna -ar á timarit.is er frá 1899,
Esterarbók. Það rímar við það sem áður sagði um þriðju þýðingu
Biblíunnar frá 1908. Athyglisvert er hins vegar að frá þessum tíma
og allt fram yfir aldamótin 2000 eru til dæmi sem sýna að eignar-
fallið af Ester er jafnframt ýmist endingarlaust eða með -s. Í (4) eru
nokkur dæmi. Í tveimur fyrstu dæmunum eru frásagnir af erlendum
uppruna. Tvö dæmi eru úr sömu heimild; þar er þó báðar myndir
að finna.23
(4) a. 10 vikum eptir hvarf Esthers fundu menn reyndar lík ungrar
stúlku […]
Skírnir 58. árg. 1884, megintexti, bls. 109; timarit.is
b. Frændi Esters, Mardókeus, varð til að forða konunginum frá
svikráðum óvina hans […]
Kennarinn 1. árg. 1897–1898, 9. tbl., bls. 139; timarit.is
21 Fram kemur á vef Hagstofu Íslands, hagstofa.is, að 1. janúar 2015 var Ester (Esther) í 95.-96. sæti á
lista yfir algengustu eiginnöfn kvenna; hafði þá færst niður um fjögur sæti frá 1. janúar 2014.
Jafnframt sýna tölur að 1. janúar 2015 báru 433 konur Ester/Esther að fyrra nafni, 100 að því seinna.
Það skal tekið skal fram að á listanum yfir algengustu eiginnöfn kvenna 1. janúar 2015 eru rit-
háttarmyndirnar Ester og Esther felldar undir eina tölu. Upplýsingarnar voru sóttar 16. nóvember
2016; sjá www.hagstofa.is/talnaefni/ibuar/faeddir-og-danir/nofn
22 Enda þótt nafnið hafi birst okkur sem nafn í bók, Esterarbók, er auðvitað líklegast að fyrirmyndin
hafi verið lifandi kona. Hvernig nafn hennar hefur orðið til er önnur saga. Guðrúnu Kvaran og
Sigurður Jónsson frá Arnarvatni (1991:213) geta þess að kannski liggi persneskt orð fyrir stjörnu
að baki. Þá er þróunin sú að það sem er ópersónulegt og ekki lifandi hefur orðið persónulegt (og
lifandi). Hvort millistigið er eitthvað skal ósagt látið. En það er í raun viðfangsefni guðfræðinga
og sagnfræðinga að fjalla um sögu Esterar.
23 Tilviljun leiddi greinarhöfund að Sögum herlæknisins (eftir Zacharias Topelius) í þýðingu Matthíasar
Jochumssonar. Ekki fundust þar dæmi um ar-eignarfall en tekið skal fram að bókinni var aðeins
flett lauslega. En dæmin sýna að Matthías hefur ekki verið samkvæmur sjálfum sér sem bendir til
þess að eignarfallið hafi verið á reiki. Líklega eru þó dæmin um s-eignarfallið fleiri en þau þar sem
endingin er engin. Því má bæta við að í útgáfu Snorra Hjartarsonar frá 1955 er eignarfallsendingin
ávallt -s.