Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Page 117

116
ist síðar í ósjálfráðri og áráttukenndri endursköpun minningarbrota.49
Cathy Caruth er frumkvöðull á sviði trámakenninga og skilgreinir tráma
sem „óleysanlega mótsögn“ sem lýsir þeirri nauðsyn sem fylgir því að tjá
og miðla hinum trámatíska atburði en um leið hinum ómögulega vitn-
isburði.50 Samkvæmt Caruth byggir tráma í grundvallaratriðum á frestun
eða töf því atburðurinn verður ekki að tráma fyrr en eftir að hann er liðinn
og hefur skotið rótum í minninu. Upprifjun og endursköpun atburðarins
veldur síendurteknum ótta eða kvíða hjá einstaklingnum sem bregst við
með afneitun og sækist eftir því að flýja það sem gæti endurvakið hina
trámatísku minningu.
Í viðtali við Fréttatímann árið 2011 segir maður, sem varð fyrir hrotta-
legu ofbeldi af hálfu skólastjórans og kennarans, bæði í Landakotsskóla og
í sumarbúðum kaþólsku kirkjunnar í Riftúni í ölfusi, hvernig hann enn
þann dag í dag geti ekki ekið um ölfusið. Óttinn sem fylgir þeim stað er
það djúpstæður að þegar hann vann í Þorlákshöfn og var sendur í erinda-
gerðum á Selfoss keyrði hann um Þrengslin og Hellisheiðina eða leið sem
er töluvert lengri en venjuleg leið á milli kaupstaðanna tveggja sem liggur
um ölfusið. Hann lýsir kvíðanum á þessa leið: „Ég prófaði að beygja þarna
niður en gat það ekki og sneri bara við. Ég held að fólk geti ekki ímyndað
sér hvernig þessi ótti er. Maður er eins og lítil hrísla í vindi.“51
Í umfjöllun um samband staðar og huglægni einstaklinga tekur
Connerton dæmi um hvernig rými tengist minningum og getur skapað
trámatískar upplifanir.52 Dæmið sem hann tekur segir frá konum í Evrópu
á nítjándu öld sem áttu á hættu að verða fyrir aðkasti eða árás ef þær sáust
49 Astrid Erll, Memory in Culture, bls. 87.
50 Caruth byggir á sálgreiningarkenningum Freuds og segir tráma afhjúpa grund-
vallarbrest tungumálsins til að tjá hryllilega atburði á borð við helförina, kjarn-
orkusprengingarnar í Hirosima og stríðið í Víetnam. Cathy Caruth, Unclaimed
Experience. Trauma, Narrative and History, Baltimore: John Hopkins University
Press, 1996, bls. 91–92. Í íslensku samhengi hafa Gunnþórunn Guðmundsdóttir
og Dagný Kristjánsdóttir kynnt kenningar um tráma. Sjá Gunnþórunn Guð-
mundsdóttir, „Blekking og minni. Binjamin Wilkomirski og helfararfrásagnir“,
Ritið 3/2006, bls. 39–51 og Dagný Kristjánsdóttir, „Barnaleikur: um tráma, minni
og gleymsku í Jójó eftir Steinunni Sigurðardóttur“, Skírnir 1/2013, bls. 178–195.
51 Þóra Tómasdóttir, „Misnotkun innan kaþólsku kirkjunnar á Íslandi til meðferðar
hjá fagráði“, Fréttatíminn, 17.–19. júní 2011, bls. 16.
52 Paul Connerton, How Modernity Forgets, bls 7. Daisy Neijmann fjallar um kenning-
ar Connertons og staði sem tengjast trámatískum minningum í greininni „Hringsól
um dulinn kjarna. Minni og gleymska í þríleik Ólafs Jóhanns Sigurðssonar“, Ritið
1/2012, bls. 115–139.
veRa knútsDóttiR