Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Page 136

135
vonds ætternis þannig að írónían setur áherslu á langlífa stéttaskiptinguna
með því draga fram hvernig það sem af fátæktinni leiðir hefur verið yfir-
fært á fólk.45
Einhverjum gæti þótt fyndið að í lok upptalningarinnar skuli Málfríður
harma hármissi sinn sem þó hefur engin áhrif á heilsu hennar. Hármissirinn
orkar á Málfríði sem jafngildi annarra veikinda og skyldi engan undra upp-
lifun hennar því hárið er snar þáttur í útliti manna og það sem margir taka
fyrst eftir. Hárið skiptir líka miklu í sjálfsmynd fólks en það hefur meðal
annars áhrif á hvernig menn skilgreina sjálfa sig og hvernig aðrir skilgreina
þá.46 Ónefnt er þá að hárið er hluti af höfðinu sem ekki er hægt að skipta
um þótt það hafi ýmsa ókosti, þ.á m. þunglyndið sem felur í sér vondar og
niðurbrjótandi hugsanir en hjá Málfríði jafngildir það komu Svörtupíslar.
Til eru myndir af skáldkonunni frá árinu 1978 en á þeim sést að hár henn-
ar hefur verið orðið ansi tjásulegt.47 Hún notaðist enda við hárkollu sem
vafalaust hefur gegnt því hlutverki að bæta sjálfsmynd hennar og „lækna“
hana sjálfa af því sem hana hrjáði.
„Lengi átti ég Svörtupísl og ætlaði mig lifandi að drepa“
Þunglyndi á sér margvíslegar birtingarmyndir en gróflega má greina
ástæður þess í þrjá flokka: 1) líffræðilega þætti, 2) sálræna þætti og 3)
félagslega- eða umhverfisþætti. Þessi flokkun er mikil einföldun og þætt-
irnir þrír verka iðulega saman hjá þeim sem þjáist af þunglyndi.48 Það er
eftirtektarvert að Málfríður tengir Svörtupísl jafnan sálinni og sækir þar
með í gömlu kenninguna um tvískiptingu mannsins í sál og líkama og um
leið í þá hugmynd að sjúkdómar séu annaðhvort líkamlegir eða andlegir.
Alla jafna kemur Málfríður fram sem guðleysingi í bókinni. Skopið er því
kannski beitt þegar hún, guðleysinginn, gerir gys að því að guð taki aðeins
við heilum sálum en ekki sýktum en þó er það öðru fremur óhugnanlegt:
45 Lýsing Málfríðar kallast á við hvernig ættir hafa verið notaðar til að flokka fólk eftir
efnum; sbr. að vera af góðu bergi brotinn og lýsingar á góðum bændum og betri
bændum annars vegar og góðbændum og kotbændum hins vegar.
46 Sjá Duran Maria Heckert og Amy Best, „Ugly duckling to swan. Labelling theory
and the stigmatisation of red hair“, Symbolic Interaction 20(4)/1997, bls. 365–383,
hér bls. 365.
47 Sjá Guðbergur Bergsson, „Í þessu herbergi hefur búið doktor. (Minningar um
Málfríði Einarsdóttur frá Munaðarnesi)“, Skírnir 2/1990, bls. 404–423, hér bls.
404.
48 Sjá Oddur Bjarnason, „Þunglyndi“, Geðvernd 1/1990, bls. 6–14, hér bls. 6.
AF ALLRi PÍSL OG KVALRæði . . .