Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Side 54

54 TMM 2009 · 3
B ó k m e n n t a h á t í ð
Vonlaus barátta skógarbræðra hélt áfram í mörg ár. Margir féllu fyrir vopn-
um sovéskra hermanna eða KGB-manna, sumir gáfust upp og tóku út sinn
dóm, aðrir reyndu að flýja land og nokkrir reyndu að hverfa í fjöldann með
fölsuðum pappírum. Mér vitanlega var síðasti skógarbróðirinn veginn af KGB-
mönnum svo seint sem á áttunda áratugnum í Võrumaa í Suðaustur-Eistlandi.
Og lengi vel héldu menn áfram að vona að Vesturlönd skærust í leikinn og
kæmu Eystrasaltsþjóðum til bjargar.
Hér liggur sögulegur bakgrunnur Hreinsunar. Sæla í upphafinu er grimmi-
lega rofin, harmleikur þjóðarinnar og harmleikur fjölskyldunnar tvinnast
saman. Ingel, systir Aliide, er flutt til Síberíu ásamt litlu dóttur sinni. Aliide er
handtekin, pyntuð og yfirheyrð enda grunuð um stuðning við skógarbræð-
urna. Óvinurinn gengur nærri henni en hún grípur þá til ráða sem henni
standa til boða. Hún tekur að leika tveimur skjöldum, gerist samstarfsfús og
góður ríkisborgari.
Manni verður hugsað til speki eftir Kurt Vonnegut: maður verður það sem
maður þykist vera svo það er eins gott að passa upp á það hvað maður þykist
vera.
Zara var aftur á móti alin upp langt í austri, í borginni Vladivostok við
Kyrrahafið með mömmu sinni og ömmu. Og í Vladik var margt gott og fallegt,
Kyrrahafið blátt og æskan fyllt gleði og vonum. Þar er saklaust upphaf sögu
hennar, sem má á sinn hátt líkja við sveitasæluna fyrir stríð í Eistlandi. Og þar
að auki deildi Zara leyndarmáli með ömmu sinni. Amman talaði við hana
annað mál, ömmumál, sem enginn annar skildi. Og amma sagði frá landi þar
sem þetta mál var talað, þar sem allt var gott og fallegt og friðsælt. Þar sem var
lítið hús í sveitinni og silfurvíðir í garðinum … Skyldi hún Aliide systir vera
enn í lífi?
En svo opnast öll landamærin við hrun Sovétríkjanna og Zöru býðst vinna í
Þýskalandi. Henni er lofað öllu fögru og hver veit nema væri hægt að skreppa
á ömmuslóðir, fyrst maður var komin til Evrópu. Zara fer og verður illa svikin.
Hennar bíður engin verksmiðja, heldur kynlífsiðnaður. Hún lendir í klóm
melludólga, þeir brjóta hana niður og neyða hana til að starfa sem vændiskona
og telja henni trú um að hún hafi ekki í önnur hús að venda. Og hóta að senda
mömmu hennar og ömmu myndband um hana ef hún hagar sér ekki almenni-
lega.
Hún er flutt frá Berlín til Tallinn og þar tekst henni að flýja frá kvölurum
sínum. Hún fer vestur á land og fer að leita að húsi með silfurvíði í garðinum,
æskuheimili ömmu sinnar. Og finnur það, án þess að gera sér grein fyrir því.
Smám saman fer sannleikurinn að koma í ljós, bæði fyrir lesandanum og þess-
um tveimur konum. Í sögunni er lýst ferli frá sakleysi til syndafalls, saurgun
þegar manneskjan neyðist til að gera eitthvað sem hún hefur ekki samþykkt í
upphafi.
Meira hefur verið skrifað um baráttu karlmanna, en hér er önnur hlið á mál-
unum sýnd: alltaf þegar leiðtogar falla og ríkin hverfa, er konum nauðgað, þær
pyntaðar og niðurlægðar. Þessa saurgun, sem líkja má við syndafall, reynir
TMM_3_2009.indd 54 8/21/09 11:45:31 AM