Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Síða 110

S i g u r j ó n Á r n i E y j ó l f s s o n
110 TMM 2009 · 3
talað um unga konu (Jes 7.14). Í grísku þýðingu Gamla testamentisins er
hebreska hugtakið fyrir unga konu þýtt með grísku orði sem þýðir m.a.
meyja. Þetta er í samræmi við áhersluna í frásögnunum sem hvíla á
fyrir heitinu um Krist en ekki á vangaveltum um meydóm.12
Í átökunum innan fornkirkjunnar um hvernig ætti að útlista að Jesús
Kristur væri sannur maður og sannur Guð var gripið til skilgreininga á
Maríu sem Guðsmóður og meyju.13 Þessir titlar voru notaðir til að
undirstrika holdtekju Guðs sonar í Jesú frá Nasaret. Í heimi fornaldar
var nær óhugsandi að Guð gerðist maður. Maríu, sem móður Jesú Krists,
eru því eignaðir titlarnir guðsmóðir og meyja í játningu kirkjunnar til
að varpa ljósi á undur holdtekjunnar.14
Þegar í fornöld eru frásagnir guðspjallanna notaðar sem stökkbretti
yfir í allskyns vangaveltur um Maríu sem himnadrottningu og himna-
veru. Í þeim ber mikið á hugmyndum um meinlætalifnað sem til
grundvallar liggur tvíhyggja holds og anda. Áberandi er að það sem
snertir kynlíf er talið óhreint og jafnvel syndsamlegt. Þar sem slíkar
hugmyndir eru ofarlega á blaði er ljóst að Jesús gat ekki verið getinn með
eðlilegum hætti og María verður sem meyja að fyrirmynd hreinlífis.
Útilokað var því að María hefði bara verið meyja fram að fæðingu Jesú,
hún varð að hafa verið það allt sitt líf. Systkini Jesú gátu þar með ekki átt
hana að móður og í þessum vangaveltum voru þau gerð að börnum Jós-
efs af fyrra hjónabandi, svo kerfið gengi upp. Hægt og hægt fara menn
að eigna Maríu hlutverk Krists. Hún er lofuð sem himnadrottning,
móðir miskunnsemdanna og miðlari hjálpræðisins.15
Í siðbótinni er aftur horfið til hins biblíulega vitnisburðar og dregið
úr dýrkun á Maríu sem miðlara hjálpræðisins. Hún er þess í stað lofuð
sem fyrirmynd trúaðra sem deildi með þeim sömu trú og átti eins og
allir í sínum trúarglímum. Lúther leggur áherslu á trú Maríu og vegna
náðar Guðs er hún gerð að Guðsmóður en ekki vegna eigin verðleika. Af
þessu leiðir að hafna ber öllu sem skyggir á þessa stöðu hennar og þar
ber hæst tilbeiðslu á henni sem himnadrottningu og miðlara hjálpræð-
isins. Þessi skilningur hefur að mestu haldist innan kirkjudeilda mót-
mælenda.
Innan kirkjudeildar rómversk-kaþólskra verður þróunin önnur. Þar
er að finna fjórar kennisetningar um Maríu. Þeirri fyrstu deilir hún með
mótmælendum og rétttrúnaðarkirkjunni: það er kennisetningin um
Maríu sem Guðsmóður. Annarri kennisetningunni, um ævarandi
meydóm Maríu (sem er í samþykkt kirkjuþingsins í Konstantínópel
553), deilir hún með rétttrúnaðarkirkjunni. Hún er allajafna tengd við
andlega afstöðu Maríu en ekki endilega líkamlegt ástand. Þriðja kenni-
TMM_3_2009.indd 110 8/21/09 11:45:37 AM