Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Page 120

S i g u r j ó n Á r n i E y j ó l f s s o n
120 TMM 2009 · 3
um í ritningunni.31 Nafnið er merkingarhlaðið og getur þýtt „konungur
minn er réttlæti“ eða „konungur minn er Guð“. Í fyrstu Mósebók mætir
Abraham prestkonunginum Melkísedek í Salem (Jerúsalem) sem þjónar
hinum hæsta Guði „skapara himins og jarðar“ (1M 14.18–20). Melkíse-
dek færir Abraham brauð og vín og blessun. Í þakklætisskyni gefur
Abraham honum tíund af öllu. Þessi frásögn var síðar notuð til að
tryggja rétt Levíta yfir helgihaldinu í Jerúsalem (4 M 18.21. Mal 3.6–10)
en einnig prestastéttarinnar sem þar var fyrir.
Í ritningunni og í síðgyðingdómi var Melkísedek ætíð umlukinn
dulúð þar sem hann sameinaði hlutverk æðstaprestsins og konungsins.
Þessi hugmynd fær sína sérstöku túlkun í Hebreabréfinu. Melkísedek er
þar forveri Jesú Krists sem er hinn sanni æðstiprestur er gerir alla fórn-
arþjónustu óþarfa (Heb 7).32 Í Nýja testamentinu er hugmyndin notuð
til að undirbyggja játninguna til lífsins og gildi þess þrátt fyrir þverstæð-
ur veruleikans.
Innan tvíhyggju gnóstískra hugmynda kemur Melkísedek oft fyrir en
í þessum hugmyndakerfum er hann notaður til að draga fram skýr
mörk milli veruleika holds og anda.33 Bjarni nýtir sér þá hefð og í ræðu
Melkísedeks koma greinilega fram maníkeískar áherslur. Hann byggir á
strangri tvíhyggju þar sem barátta ljóss og myrkurs eða holds og anda
eru í forgrunni. Tilvera mannsins er sambland af veruleika beggja og
endurlausnin felst í að snúa sér frá holdi og myrkri til ljóss og anda. Í
frásögn Bjarna rís Melkísedek upp gegn konunginum og áfellist hann
fyrir að fylgja ekki þeirri kenningu sem samfélagið byggist á og virða
ekki sem skyldi mátt myrkursins. Hann leiði fólkið af vegi endurlausn-
arinnar þannig að það gleymi því hvers vegna það flúði heiminn inn í
þennan verndaða dal.
Ræða Melkísedeks inniheldur dæmisögu um átökin milli Guðs og
djöfulsins. Bjarni nýtir sér skilning ritningarinnar á djöflinum sem
blekkingasmið (Jóh 8.44). Hann hefur einungis vald yfir fólki svo lengi
sem það er fangið í lygavef.34 Þetta útfærir Bjarni nánar í bók sinni Bern-
harður Núll. Og auk þessa notar hann hugmyndir úr manikeisma þar
sem jörðin er skilgreind sem leiksvið djöfulsins. Hann hefur um aldir
fengið að leika þar lausum hala án minnstu mótspyrnu frá Guði og samt
hélt jörðin velli.35 Í dæmisögunni leiðist djöflinum þetta endalausa streð
og krefst þess af Guði að fá að ljúka því. Hann vill að lög sín – boðorðin
tíu með öfugum formerkjum – ríki á jörðu. Menn eigi að hafna Guði en
játast djöflinum með því að ljúga, svíkja, ræna, drepa og umfram allt að
drýgja hór. Guð fellst á að leyfa Satani þetta og gefur jörðina eftir ef
Satan geti fengið alla til að fylgja sér. Djöfullinn hefst þegar handa og
TMM_3_2009.indd 120 8/21/09 11:45:37 AM