Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Síða 139

TMM 2009 · 3 139
Á d r e p a
Ármann Jakobsson
Þrettán setningar um skáldsögur
í tilefni af umræðu um uppkastið í seinasta hefti TMM
1. Allar skáldsögur eiga erindi við lesendur sína. Þetta erindi mætti nefna boð-
skap en orðið getur þó reynst vandmeðfarið vegna þess reginmunar sem er á
skáldsögu og pistli í dagblað eða útvarpserindi. Ýmsum sem fást við greiningu
skáldsagna finnst orðið boðskapur gefa til kynna að skáldsagan flytji opinská-
an og einhliða sannleik sem sjaldnast er þó raunin; erindi skáldsögu er oftast
margrætt og flókið. Þar af leiðandi er ekki óalgengt að tveir lesendur lesi
tvenns konar boðskap úr einni skáldsögu.
2. Frá upphafsárum skáldsagnagerðar snemma á 19. öld hafa verið til ýmsir
flokkar skáldsagna. Þar á meðal eru sögulegar skáldsögur. Í þeim er fortíðin
endursköpuð og í því felst ákveðin söguskoðun eða sögutúlkun. Það er þó
aldrei eina erindi sögulegrar skáldsögu; stundum er hið sögulega skeið þar sem
sagan gerist fyrst og fremst bakgrunnur fyrir þá sögu sem glímt er við og talin
er hafa almennt gildi. Líklega hafa sögulegar skáldsögur ævinlega almennt
gildi umfram hið sértæka og þar með einnig skírskotun til samtímans. Þar af
leiðandi er söguskoðun sögulegra skáldsagna oft tvíræðari en söguskoðun
heimspekilegra sagnfræðirita, svo að ekki sé minnst á frásagnarsagnfræðirit,
hvað þá útvarpserindi eða leiðara dagblaða.
3. Sögulegar skáldsögur þróast eins og aðrar bókmenntir. Það gefur þó augaleið
að þar sem þessi grein bókmennta er einkum skilgreind út frá efnisvali er
flokkurinn æði fjölbreyttur. Margar sögulegar skáldsögur sem samdar eru nú
á dögum eru nauðalíkar þeim sögulegu skáldsögum sem frumkvöðullinn
Walter Scott sendi frá sér fyrir 200 árum. Aðrar eru undir meiri áhrifum frá
formbreytingum 19. og 20. aldar, módernisma og jafnvel póstmódernisma.
Almennt séð ríkir þó íhaldssemi í forminu og það hefur óljósa stöðu á mörkum
alvarlegra bókmennta og afþreyingarbókmennta. Sumar sögulegar skáldsögur
eru afþreyingarbókmenntir og þannig hefur það verið frá dögum Alexandre
Dumas eldri; ýmis verk hans má flokka til afþreyingarbókmennta, þó að þar
með sé engan veginn sagt að þau skorti alla dýpt.
TMM_3_2009.indd 139 8/24/09 3:52:08 PM