Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Page 112

D ó m a r u m b æ k u r
112 TMM 2009 · 4
„sigrinum yfir lífinu“ eins og hann kallar það. Smærri rammarnir sýna hlut-
skipti kvennanna eins og Novak vill sjá það, þær eru niðurlægðar, getulausar
og gjörsigraðar. Ef út í það er farið er Eva því pólitískur fangi, stríðsfangi, með
því að pynta hana og drepa staðfestir valdið að það má og getur farið svona með
hana og þar með réttlætir það sjálft sig.
Steinar Bragi lætur Novak ekki fara dult með hatur sitt á konum eða þá full-
vissu að honum og öðrum körlum sé skylt að halda þeim völdum sem þeim beri
vegna yfirburða sinna og þetta stríð sé háð og verði að heyja á öllum vígstöðv-
um. Það leikur ekki vafi á herskárri andstöðu höfundarins gegn hugmynda-
fræði hinnar ýktu karlmennsku fasisma og hernaðarhyggju. Spurningin er
hvort og hvernig bókinni Konum tekst að segja eitthvað um þetta viðfangsefni
sem sýni það í nýju og gagnrýnu ljósi. Melódramað togar svolítið í þessa bók,
sterk gildi takast á eins og í myndum Lars von Triers. Um mynd hans Dogville
sagði einn gagnrýnandi að kvenhatur von Triers næði þar hæstum hæðum og
myndin sýndi „hina augljósu listrænu gleði [höfundarins] yfir því að horfa á
konu þjást“. Hér er því haldið fram að umfjöllun von Triers um sadisma sé sad-
istísk. Verði höfundurinn hins vegar of fordæmandi og móralískur breytist
verk hans í tímalausa dæmisögu og missir sinn pólitíska slagkraft. Það er sem
sagt nokkur hætta í því fólgin að ætla að beita hinu illa gegn því illa eða nota
hið illa til að gera gott, eins og Galdra-Loftur sagði forðum.
Innsta lagið á fagurfræðinni?
Í ritdómum um bókina vekur það athygli hvað hún kveikir mikil hugrenn-
ingatengsl hjá ritdómurum: Gauti Kristmannsson nefnir verk Söru Kane og
nýlistarsýningu í Frankfurt, Björn Þór Vilhjálmsson talar um kvikmyndaverk
Michaels Haneke, Úlfhildur Dagsdóttir nefnir bíómyndirnar Slivers, Frontièr(s)
og Hostel auk skáldsögunnar Sagan af O. Við þennan lista gæti ég líka prjónað
og tengingarnar benda til þess að Steinar Bragi sé að vinna með þemu sem eru
mjög áleitin í samtíma okkar, bæði í fjöldamenningu og íslenskum samtíma-
bókmenntum. Tilfinningin um afmennskun, varnarleysi og getuleysi, tilfinn-
ingin um að vera viðfang gláps og græðgi annarra, hlutur meðal hluta, er líka
til umfjöllunar í nýjum bókum Hermanns Stefánssonar, Guðrúnar Evu Mín-
ervudóttur og Braga Ólafssonar svo að nokkur séu nefnd.
Steinar Bragi fjallar um neyslumenninguma þar sem allt gengur kaupum og
sölum, ekkert líf er utan markaðar og fjölmiðla og stóri bróðir horfir á okkur
eða það sem verra er – hann horfir ekki á okkur. Tilfinningaköld sjálfshyggja
er forsenda þess klámfengna ofbeldis sem Steinar Bragi fjallar um og spurður
um ofbeldi, klám og óþverra í verkum sínum svarar hann: „Hroðinn svokall-
aður er bara ysta lagið á fagurfræði sem er enn í mótun, en felur í sér meiri
innlimun ljótleika en áður hefur verið í íslenskum bókmenntum, smíði flókn-
ari frásagnarhátta, hugmyndakerfa, siðferðis, en rúmast hefur í kankvísri
‘segja-góða-sögu’ áherslu ’68-kynslóðarinnar, svo dæmi sé tekið.“
Þetta er vel og drengilega mælt en þessi róttæku loforð á hann samt eftir að
TMM_4_2009.indd 112 11/4/09 5:44:44 PM