Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Page 127

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 4 127
skeiðinu við innlimun sakamálasögunnar því Vetrarsól bregður á leik með
sjálfa formgerð og efnistök tegundarinnar; hún sviðsetur sjálfa sig sem saka-
málasögu. Orðalagið er valið af kostgæfni því af ýmsum ástæðum er mjög til
efs að hér sé á ferðinni verk sem setja skuli í flokk með Valgörðum íslenskra
bókmennta. Að minnsta kosti verður að skjóta inn ýmsum fyrirvörum áður en
það er gert. Vetrarsól er sakamálasaga sem fjallar um sakamálasöguna sem
bókmenntategund og gerir sköpun og markaðssetningu slíkra verka að við-
fangsefni. Fjallað er um stöðu sakamálasögunnar í íslenska bókmenntakerfinu
við upphaf tuttugu og fyrstu aldarinnar. Vetrarsól er með öðrum orðum sjálf-
söguleg og meðvituð um tegundarlega stöðu sína. Hún notar skjól sakamála-
sögunnar á allt að því glæpsamlegan hátt til að grafa undan hefðum formsins.
Þetta skiptir að sjálfsögðu umtalsverðu máli því að staða lesanda mótast mjög
af því hvernig bókin yrðir á hann, hvernig hún býr til samskiptaferli sem
ákvarðar meðal annars fjarlægð lesanda frá efniviðnum. En með sjálfsöguleg-
um aðferðum skilur verkið sig jafnt frá helstu erindrekum tegundarinnar og
hefðbundinni framvindu sakamálasögunnar, en þessi „aðskilnaður“ er ítrek-
aður í gegnum sjálfa meðferð þess sakamáls sem í venjubundnum skilningi
ætti að knýja frásögnina áfram, en er í raun og veru fjarverandi – en um þann
þátt verður fjallað nánar hér að neðan. Ljóst er að tengsl Auðar Jónsdóttur við
hið póstmóderníska ástand hafa tekið stakkaskiptum í nýrri skáldsögu og að
til viðbótar við umfjöllun um hinn síðkapitalíska veruleika notfærir hún sér nú
póstmódernísk skáldskaparbrögð. Þannig má segja að Auður endurnýi eigið
höfundarverk á eftirtektarverðan hátt.
Fyrst er rétt að huga nánar að námskeiðinu góða. Í upphafstíma þess,
skammdegiskvöldstund eina í desemberbyrjun, varpar góðlátlegur og kas-
óléttur leiðbeinandinn, Oddný, fram þekkingarfræðilegri spurningu er lýtur
að skilgreiningu glæpasagna. Hvernig vitum við hvenær við höfum slíkt verk
undir höndum? spyr hún. Helgi, sem Sunna hafði í fjarveru Axels neyðst til að
taka með sér á námskeiðið, er snöggur til svars og segir að í glæpasögum sé
framinn glæpur. Rökhugsunin er býsna skörp en kennarinn spyr á móti: eru
allar sögur sem fjalla um glæp glæpasögur? Hér þagnar Helgi og kennarinn
svarar neitandi. Svo er ekki, segir hún, og vitnar í fræðirit um sakamálasagna-
hefðina íslensku eftir „K.J.“ sem heitir Glæpurinn sem ekki fannst þar sem því
er haldið fram að augljós munur sé á verkum eins og Morðinu í Austurlanda­
hraðlestinni eftir Agöthu Christie og Glæp og refsingu eftir Dostojevskí. Skil-
greining þessi á glæpasögunni er vitanlega ófullnægjandi þar sem nauðsynlegt
er að styðjast við formgerðareinkenni og þematísk mótíf en ekki huglægar tikt-
úrur og fyrirframgefna gæðastaðla hefðarinnar. Rökhugsun lýsingarinnar,
sem birtist sem tilvitnun, er hins vegar merkingarþrungin og dæmigerð fyrir
þá sjálfsvitund sem hnarreist gerir vart við sig í verkinu. Athygli lesanda er
vakin á mikilvægu skilgreiningaratriði – því að hægt sé að nýta sér „einkenni“
glæpasögunnar án þess þó að tilheyra hefðbundinni birtingarmynd slíkra
sagna. Frá sjónarhóli söguhöfundar má jafnvel ímynda sér að stigskiptinguna
sem þarna er lýst beri að hafa í huga þegar sjálft verkið sem miðlar þessari
TMM_4_2009.indd 127 11/4/09 5:44:45 PM