Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Síða 130

D ó m a r u m b æ k u r
130 TMM 2009 · 4
félagslega kvilla af ýmsu tagi, hjá því verður vart komist, og um slík málefni er
oftar en ekki fjallað að hætti hefðbundinna raunsæisverka. En slíkt á við aðeins
upp að ákveðnu marki. Úrlausn fléttunnar hörfar nær undantekningarlaust frá
samfélagsgreiningunni að hinu einstaklingsbundna og tilviljunarkennda, frá
því sem kalla mætti sundurgreinandi sýn, eða röklegri bölsýni því heimurinn
hættir ekkert að farast þótt eitt morðmál sé leyst, og setur fram „draumkennt
samræmi“ og endurheimt samfélagslegt „jafnvægi“ sem umhverfi söguloka –
allt fellur í ljúfa löð og hulunni hefur verið svipt af misindismönnunum.12 Í
fyrstu er samfélagsgerðin í uppnámi því glæpur hefur verið framinn en frá
sjónarhorni sýndarlausnarinnar felur uppljóstrun sakamálsins aðeins í sér
innantóma og falska friðþægingu gagnvart kerfislægum vanda. Félagsleg
vandamál, t.d. fordómar gegn útlendingum, reynast þjóna því hlutverki að
skapa litríkt umhverfi fyrir æsandi spennusögu og samfélagsgreiningin líkt og
leysist upp samhliða því að hetjan nær markmiði sínu.13 Með því að staðfesta
röggsemi lögregluyfirvalda og hæfileika þeirra (nú eða blaðamanna eða einka-
spæjara) við að viðhalda lögum og reglu, þegar sýnt hefur verið að glæpir borga
sig ekki, þegar draumsýnin um örugga tilvist og traust félagslegt gangvirki
hefur verið staðfest, ja, þar birtist í leiftursýn formúlan fyrir afturhaldssömu
bókmenntaformi. Í endalausri endurtekningu er hugmyndafræðin um ágæti
stofnana samfélagsins – þegar öllu er á botninn hvolft – fest í sessi og bók-
menntagreinin skapar samtímis efa um getu sína til að fjalla á raunsæislegan
hátt um „jaðarsamfélög“ sem og þær skuggahliðar sem hér að ofan voru nefnd-
ar sem mikilvæg einkenni greinarinnar. Glæpasagan er í þessum skilningi
klappstýra hins yfirborðskennda og því er það ekkert fagnaðarefni að á Íslandi
hafi henni einhverra hluta vegna verið „úthlutað“ þessu mikilvæga viðfangs-
efni, fjölmenningarsamfélaginu – ef sú er raunin. Eitt af því sem gerir Vetrarsól
að skemmtilegri og jafnvel nokkuð djarfri sakamálasögu er að frásagnaraðferð-
inni sem leiðir að „sýndar-jafnvægi“ er hafnað. Ólíkt hinni hefðbundnu saka-
málasögu sem að lokum staðfestir stöðugleika hinnar fyrirframgefnu og rétt-
látu samfélagssýnar, þá beinir Vetrarsól sjónum lesanda að fremur óhugnanlegri
heimsmynd, veröld þar sem samfélagssáttmálinn er ótryggur og óskýr, þar sem
réttlætissjónarmið ná ekki fram að ganga, veröld þar sem skýr siðferðileg
„sýn“ getur reynst hættulegri en glæpsamlegt eðli. Lokaorð bókarinnar eru
skemmtilegt dæmi um þá fjölmörgu viðsnúninga sem felast í verkinu, en les-
andi sem ekki hefur lesið skáldsögu Auðar þarf ekki að hlaupa yfir það sem hér
kemur á eftir, málsgreinarnar eru þess eðlis að þær spilla ekkert fyrir sjálfri
„úrlausninni“ (sama á þó ekki við um 6. kafla hér að neðan):
Ég heyri snarkið í pönnunni, bráðum fær mamma fregnir um barnabarnið. Og Axel.
Trúlega heyrir hann líka sögu frá Barcelona, hérna sem við búum án þess að eiga
neitt nema minningar, allra síst eldhúsinnréttinguna sem hann smíðaði úr timbri
út á reikning hjá Húsasmiðjunni. Við getum skipst á sögum, reynt að greina það
glæpsamlega í lífinu og byrjað á vistkerfinu, við getum spjallað um alla þessa sekt,
saklausa sektina. Gjaldþrota manneskjur hafa engu að tapa.
TMM_4_2009.indd 130 11/4/09 5:44:46 PM