Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Page 16

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
16 TMM 2011 · 2
Fyrstu bækurnar. Maðurinn alltaf einn? Existensíalisminn sem hugmynda­
legt umhverfi; tilvera mannsins undir teikni óendanlegs eyðingarmáttar og
tilveru sem sækir ekki tilgang út fyrir hið afmarkaða jarðneska sjónarsvið.
Hin tilgangslausa ferð (að því er virðist) í sumum sögunum. En á hinn
bóginn brýst ástin hvað eftir annað upp á yfirborðið, stundum svo að minnir
á nýrómantísk verk, og líklega ævinlega sem rómantískt afl í djúpristum
skilningi sem veldur miklum átökum og spennu í þessum textum þegar þeir
eru lesnir hver með öðrum. Blóð, hjarta, þrá.
***
Thor kveðst andstæður þeirri mórölsku, þjóðfélagspredikandi hneigð sem
ríkt hefur í Skandinavíu – sér sjálfan sig ekki sem kulturarbeter heldur sem
skapara, einskonar prófet, listtöfralækni. Sagðist (með tilvísun til T. Mann)
vilja spinna mikinn vef með ýmissi áferð og í sem fjölbreytilegustum litum
– þar liggi óteljandi þræðir, ýmist stakir, samspunnir eða samliggjandi
öðrum, eða þá í beinni andstöðu við aðra – en á bak við þetta hvirfilástand
á ytra borði sé listræn heild, fagurfræðilegt jafnvægi. Athyglisvert út frá
hugmyndum um módernisma og hinsvegar framúrstefnu – róttækri sundur­
liðun. Nóta bene ólíkar skoðanir fræðimanna á hinni „listrænu heild“. Er
sú „heild“ forsenda þess að verk teljist fagurfræðilega vel lukkað? En ef hún
verður fyrst og fremst til í vitund lesandans? Getur lesandinn ekki fléttað
saman hina villtustu þræði? (Nóterað eftir samræður við Thor í Karfavogi í
október 1981.)
***
Hvernig hinn dauði maður er marghífður úr sjónum fyrir augum áhorfenda
(Tvílýsi). Verður hugsað til sögunnar „Maður deyr“ í Maðurinn er alltaf
einn. Fólksfjöldinn og dauðinn sem vélrænn atburður. Dauðinn hefur tapað
sérkennum sínum en samt deyr maður aleinn (sbr. skáldsögu Rilkes, Malte
Laurids Brigge).
***
Tilvistarandartökin hjá Thor (sbr. V. Woolf, moments of being) – estetísk
andartök? Eru þá lífsnautn og listnautn eitt? Thor hefur eiginlega upphafna
trú á vægi listarinnar fyrir manninn, listgjörningurinn er hinsvegar ekki á
einangruðum stalli heldur kjarnast í dýpstu kenndum og lífsólgu mannsins.
Listin sem samræða mannsins við eigið líf, við stað sinn og vegferð í heim­
inum?
***
Auga. Spegill dropans: augað? Auga í eyðilandinu, hefur legið úti, í 40 daga
rigningu, síðan velkist það á hafi úti (Andlit í spegli dropans, 10–11). Kemur