Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Side 72

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
72 TMM 2015 · 1
12 Jóhann Fr. Kristjánsson, „Húsagerð í sveitum“, Almanak hins íslenska þjóðvinafélags, Reykja-
vík: Hið íslenska þjóðvinafélag, 1931, bls. 86–101, hér bls. 86–88. Tilvísun fengin úr Hörður
Ágústsson, Íslensk byggingararfleifð I, bls. 371.
13 Hörður Ágústsson telur að burstabærinn eigi „sér enga hliðstæðu í víðri veröld“. Hörður
Ágústsson, Íslensk byggingararfleifð I, bls. 405
14 Höfundur óþekktur, „Yfirbyggð sundlaug í Reykjavík“, Íþróttablaðið, 1. apríl 1925, bls. 24–26,
hér bls. 24.
15 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging, bls. 27.
16 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging, bls. 116.
17 Ásgrímur Sverrisson og Freyr Þormóðsson, Steinarnir tala: Heimildamynd um Guðjón Samú-
elsson, Rúv, Reykjavík, 1988.
18 Sigríður Matthíasdóttir, Hinn sanni Íslendingur…, bls. 162.
19 Knud Zimsen, „Ingólfshúsið“, Óðinn, 1. júní 1907, bls. 28. Tilvitnun fengið úr Sigríður Matth-
íasdóttir, Hinn sanni Íslendingur, bls. 77.
20 Hjörleifur Stefánsson, Andi Reykjavíkur: Genius Reykiavicensis, Reykjavík: JPV, 2008, bls. 83.
21 Hjörleifur Stefánsson, Andi Reykjavíkur …, bls. 77.
22 Færa mætti rök fyrir því að auk ofantalinna atriða gætu þær verið aflvaki ákveðinnar hegðunar
sbr. Alsæiskenningar Jeremy Bentham.
23 Hjörleifur Stefánsson, Andi Reykjavíkur …, bls. 72–76.
24 Ári síðar komst Jónas í stöðu dómsmálaráðherra og þar með féllu mennta- og menningarmál
undir verksvið hans, sem Jónas nýtti sér til hins ítrasta til að efla „rétta“ menningu og listir
í landinu. Jónas var mótfallinn borgaralegri samfélagsvæðingu og iðnvæðingu, lifði öðrum
þræði í heimi Íslendingasagna og sá nýtt sveitasamfélag í hillingum, þar sem „ungir og hraustir
Íslendingar yndu við störf og íþróttir og iðkun fagurra lista.“ Guðjón Friðriksson, Dóms-
málaráðherrann: saga Jónasar Jónssonar frá Hriflu, 2. bindi, Reykjavík: Iðunn, 1992, bls. 11.
25 Jónas Jónsson, „Byggingar I“, Samvinnan, 1. mars 1926, bls. 18–27, hér bls. 19.
26 Jónas Jónsson, „Byggingar I“, bls. 19.
27 Jónas Jónsson, „Byggingar I“, bls. 19.
28 Sjá t.d. „Þorgeirsbolasýningin 1942 og deilurnar, sem af henni spruttu“, Lesbók Morgunblaðsins
28. apríl og 5. maí 1968, bls. 8–9 og 8–9.
29 Í bókinni Íslenskar nútímabókmenntir 1918–1948 talar Kristinn E. Andrésson um að á árunum
1930–1939 sé eitt af því sem valdi mestum árekstrum í þjóðfélaginu togstreita milli sveita og
bæja (les: Reykjavík): „Ýmsum þótti velferð þjóðarinnar í hættu, ef sá grundvöllur í sveitunum,
sem tilvera hennar hafði hvílt á um aldir, brysti í sundur og þjóðfélagsstarfsemin ætti að flytjast
yfir í bæina, þar sem aðallega yrði drottnandi erlend tíska. Í öðru lagi sköpuðust átök milli
þeirra sem vildu halda sem fastast við þjóðlega erfðavenju og hinna, sem vildu sem mest frjóvga
þjóðlífið áhrifum erlendis frá“. Kristinn E. Andrésson, Íslenskar nútímabókmenntir 1918–1948,
Reykjavík: Mál og menning, 1949, bls. 34–35. Í mörgum bókmenntaverkum þessa tíma má
sjá þessa togstreitu greinilega þar sem „þrá eftir óbrotnu lífi í skauti sveitarinnar og svo aftur
seiður borgarljósanna þar sem margvíslegar syndir eru drýgðar“ togast á. Sjá: Guðmundur
Andri Thorsson, Íslensk bókmenntasaga IV, Reykjavík: Mál og menning, 2006, bls. 14. „Sumir
höfundar lögðu mikla áherslu á þátt bænda í íslenskri menningu; þeir aðhylltust umfram allt
innlenda hefð og hneigðust frekar til innilokunarstefnu en opingáttarstefnu“, Sigurður Nordal
var t.a.m. þeirra á meðal. Árni Sigurjónsson, „Sagnagerð á þriðja áratug aldarinnar“, Íslensk
bókmenntasaga IV, bls. 26. Svo voru aftur á móti einnig menn sem tóku þessari þróun og þeim
módernísku straumum sem henni fylgdu fagnandi og má þar á meðal nefna menn eins og
Halldór Kiljan Laxness sem ritaði Vefarann mikla frá Kasmír (1927) á þessum tíma og Þórberg
Þórðarsson sem skrifaði Bréf til Láru (1924). Hvort tveggja eru þetta módernísk verk.
30 Jónas Jónsson, „Byggingar I“, bls. 20.
31 Þjóðernishugmyndir Jónasar má rekja allt aftur til Alþýðufyrirlestra Jóns Jónssonar Aðils, sem
sagðir eru hafa skapað „íslensku þjóðinni „heilsteypta“ þjóðernislega sjálfsmynd […]“. Sigríður
Matthíasdóttir, Hinn sanni Íslendingur, bls. 44–45.
32 Ásgrímur Sverrisson og Freyr Þormóðsson, Steinarnir tala.
33 Atli Magnús Seelow, „Verslunarhús Nathan & Olsen við Austurstræti …“, bls. 11.
34 Guðjón Samúelsson, „Byggingarmál Íslands“, Tíminn, 1. maí 1935, bls. 79.