Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Qupperneq 74

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
74 TMM 2015 · 1
54 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging …, bls. 110.
55 Guðjón Samúelsson, „Kaþólska kirkjan“, Morgunblaðið, 17. júlí 1928, bls. 6. Skömmu eftir að
Landakotskirkja var byggð hreyfðu sumir andmælum við þeirri fullyrðingu Guðjóns að hann
hefði fundið upp „stuðlabergsstílinn“. Í Morgunblaðinu 27. maí 1928, bls. 5 birtist t.a.m. inn-
send grein þar sem því er haldið fram það hafi verið Jens Eyjólfsson sem hafi komið þessari
hugmynd fyrst í framkvæmd „í litlum stíl í verslunarhúsi Egils Jacobsen í Austurstræti“.Jens
var byggingarmeistari kirkjunnar og eitt sinn þegar Guðjón var erlendis ákváðu þeir Jens og
biskup að fara á bakvið Guðjón og sleppa turnspírunni og breyta formi turnsins frá því sem
hann var á teikningunum. Uppfrá því var nokkuð stirt á milli þeirra Guðjóns og Jens. Guðjón
bregst við þessum skrifum með svargrein í Morgunblaðinu, 17. júlí 1928, bls. 6, og segist ekki
hafa heyrt nokkurn mann tala um stuðlaberg í sambandi við þetta skraut, „fyr en Landakots-
kirkjan var reist, en þá vildi höfundur þessa skrauts tileinka sjer stuðlabergshugmyndina“. Loks
má benda á að áratugum síðar, þegar Hörður Ágústsson tekur saman íslenska byggingarsögu
hallast hann á sveif með Jens Eyjólfssyni. Hörður Ágústsson, Íslensk byggingararfleifð I, bls.
355.
56 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging …, bls. 13, 45.
57 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging …, bls. 45.
58 Ólafur Rastrick hefur bent á að árið 1927 var rætt um það á fundi Hins Íslenska kvenfélags hvað
hægt væri að gera til þess að „fegra og prýða Reykjavíkurbæ fyrir 1930“. Ólafur Rastrick, Íslensk
menning og samfélagslegt vald 1910–1930, Reykjavík: Hugvísindastofnun, 2011, bls. 214.
59 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging…, bls. 109.
60 Funkis er sænsk stytting á enska orðinu functionalism og er tekin upp hér þegar stefnan berst
hingað um 1930. Funkis er í raun sama stefnan og kölluð er módernismi, eða nútímastefna,
á alþjóðavísu. Þetta var róttæk endurhugsun á öllum þáttum húsbygginga og samfélagshug-
mynda þess tíma. Öllu því sem kallast gat skraut var ýtt til hliðar því hús áttu að vera meira en
augnaprýði. Híbýli áttu ekki aðeins að vera fyrir hina efnameiri heldur átti alþýðan líka rétt á
að búa í heilsusamlegu, einföldu og góðu húsnæði. Almenningur átti að njóta sömu grunngæða
í húsnæði sínu og þeir sem voru betur settir efnahagslega. Sjá: Guðlaug Sigurðardóttir, „Fagur-
fræði einfaldleika og nytsemi“, Fasteignablað Morgunblaðsins, 12. mars 2002. Sjá: http://www.
mbl.is/greinasafn/grein/656583/?item_num=182&dags=2002–03–12 [sótt 2. september 2013].
61 Á þessu skeiði, 4. áratug, blossuðu deilur innan listanna á Íslandi milli framúrstefnumanna
og þjóðernissinnaðra íhaldsmanna og sambærilegar deilur eiga sér stað í arkitektúr þess tíma
eins og sjá má á viðbyggingu Landsbankans í Austurstræti frá 1934. Benedikt Hjartarson hefur
greint átök framúrstefnumanna þess tíma við íhaldsöfl í grein sem birtist í Ritinu 2006 undir
heitinu „Af úrkynjun, brautryðjendum, vanskapnaði, vitum og sjáendum“.
62 Ásgrímur Sverrisson og Freyr Þormóðsson, Steinarnir tala …
63 Ásgrímur Sverrisson og Freyr Þormóðsson, Steinarnir tala …
64 Guðjón Samúelsson, „Íslenzk byggingarlist“, Tímarit V.F.Í,6/1933, bls. 53–83, hér bls. 75–76.
65 Höfundur óþekktur, „Nokkur þingskjöl“, Búnaðarrit, 1. desember 1915, bls. 304.
66 Guðjón Samúelsson, „Einkaleyfi“, Tímarit iðnaðarmanna, 1. apríl 1941, bls. 22.
67 Guðjón Samúelsson, „Íslenzk byggingarlist“, bls. 76.
68 Höfundur óþekktur, „Þjóðleikhúsið“, Heimdallur, 6. maí 1933, bls. 1.
69 Höfundur óþekktur, „Þjóðleikhúsið“, bls. 1.
70 Jónas Jónsson, „Saga Þjóðleikhússins“, Nýja dagblaðið, 24. desember 1935, bls. 11. Letur-
breyting mín.
71 Höfundur óþekktur, „Maðurinn sem mótaði stuðlaberg og fjallatinda í nútíma byggingar“, bls.
11.
72 Lengi hefur verið grínast með þá staðreynd að Guðjón hafi oft verið svo upptekinn af táknrænu
gildi viðhafnarbygginga sinna að hann gleymdi að gera ráð fyrir salernisaðstöðu í þeim. Til
dæmis má nefna að bygging Háskólans var komin vel á veg þegar í ljós kom að salernisaðstöðu
skorti. Henni var því komið upp í f lýti í kjallara hússins svo fólk þurfti að þramma þangað ofan
af þriðju hæð til að ganga örna sinna. Það má ímynda sér að Guðjón hafi verið svo hugfanginn
af háleitum hugsunum þegar hann teiknaði skólann að hann hafi hreinlega ekki getað ímyndað
sér óvirðulega og lága líkamsstarfsemi. En ef ekki yrði hjá því komist skyldi hún eiga sér stað í
dulvitundarhluta hússins, kjallaranum.