Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Qupperneq 77

TMM 2015 · 1 77
„Sá sem skilur mannlífið,
verður aldrei upp með sér.“
Bréf milli Þórbergs og Nínu Tryggvadóttur
Aðalsteinn Ingólfsson bjó til prentunar
Á úthallandi fjórða áratugnum voru nokkrir íslenskir listamenn – myndlistarmenn,
rithöfundar, leikarar, tónlistarmenn og tónskáld – við nám og störf í útlöndum. Í
aðdraganda síðari heimsstyrjaldar reyndu flestir þeirra að komast heim til Íslands,
aðrir urðu strandaglópar í hersetnum löndum.
Í menningarlegri einangruninni í Reykjavík á árunum 1940–45 varð í fyrsta sinn til
samfélag listamanna á borð við þau sem menn þekktu annars staðar frá. Á griðar-
stöðum eins og Unuhúsi, kaffihúsum eða öldurhúsunum sem sett höfðu verið á lagg-
irnar til að koma til móts við breska hernámsliðið, komu listamenn úr mörgum geirum
saman til skrafs og ráðagerða, í sumum tilfellum til samvinnu eða einfaldlega til gleð-
skapar. Tilefnin og umræðuefnin voru ærin: atlögur Jónasar Jónssonar frá Hriflu að
myndlistarmönnum og rithöfundum, fyrsta opinbera listamannaþingið, bygging
Listamannaskálans á Austurvelli, útgáfa Kristjáns Friðrikssonar á fyrsta yfirlitsritinu
um íslenska myndlist, stofnun bókaútgáfunnar og menningartímaritsins Helgafells
fyrir tilverknað Ragnars Jónssonar í Smára, frumflutningur á Messíasi eftir Händel og
Jóhannesarpassíu Bachs eða rómaðir fyrirlestrar Vestur-Íslendingsins Hjörvarðs
Árnasonar um nútíma myndlist í Austurbæjarbíói.
Á tímum verulegs andstreymis urðu þessar samkomur án efa til að stappa stálinu í
nýja kynslóð íslenskra listamanna, auka með þeim sjálfstraust og trú á menningarlegt
hlutverk sitt. Þær urðu einnig til þess að greiða fyrir ýmiss konar samstarfi þeirra. Nínu
Tryggvadóttur fórst slíkt samstarf betur úr hendi en mörgum öðrum, þar sem hún var
áhugasöm um bókmenntir, leikhús og tónlist, eins og sést á því sem hún tók sér fyrir
hendur í New York eftir 1943. Sjálf spilaði hún á harmónikku, samdi ljóð og prósatexta,
setti saman barnabækur og myndskreytti þær, gerði einnig bókarkápur fyrir Stein
Steinarr og Halldór Laxness. Hún gerði þekkt portrett af rithöfundum á borð við Stein
Steinarr, Halldór Laxness, Sigurð Nordal, Steingerði Guðmundsdóttur og menningar-
frömuðunum Erlendi í Unuhúsi og Ragnari í Smára. Stallsystir hennar Louisa
Matthías dóttir var einnig í slagtogi með rithöfundum á þessum árum; hún gerði
mynd skreytingar við ljóð Steins Steinarr um stúlkuna Höllu og portrett bæði af Hall-
dóri Laxness og Erlendi í Unuhúsi. Þeir voru fleiri sem hylltu Halldór Laxness með
portrettmyndum á þessum tíma, þ.á m. Þorvaldur Skúlason og Kristján Davíðsson. Að
auki málaði Þorvaldur veglega portrettmynd af Ólafi Jóhanni Sigurðssyni. Halldór
launaði fyrir sig með ýmsum hætti, skrifaði lofsamlegar umsagnir um sýningar mynd-