Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Side 132

D ó m a r u m b æ k u r
132 TMM 2015 · 1
skemmtilegu syndum það ég fái séð. Það
er marghátttuð misnotkun allra á
barninu Hrafntinnu. Dímon konungur
lætur búa til gerviheim í kringum prins-
essuna til að varðveita bernsku hennar,
fegurð og sakleysi. Margir fullorðnir
vilja koma þannig fram við börn sín og
telja það afar jákvætt. En þetta viðhorf
til barnslegs sakleysis orkar tvímælis: er
nokkurn tíma hægt að varðveita sakleysi
annarrar manneskju og velja þá þekk-
ingu sem hún hefur aðgang að án þess
að búa jafnframt til gervimanneskju,
vilja- og vitundarlausa? Kemur þá ekki
að því fyrr eða síðar að einhver annar
stígi fram og túlki vilja og þrár þess sem
getur ekki gert það sjálfur vegna sak-
leysis síns og andvaraleysis? Það gerist í
bókinni þegar Ígull ráðgjafi stígur fram
og byrjar að túlka skoðanir og vilja
hinnar sofandi prinsessu. Þegnar föður
hennar ætlast til að hún sofi, fögur, for-
dekruð og rík, þeir dást að henni og
færa henni gjafir og áheit, en þeir hata
hana jafnframt fyrir forréttindi, frekju
og vaxandi græðgi og sumir telja hana
norn. Þessi tvískinnungur gagnvart
barninu er áhugaverður og tengist ef til
vill krosslestrinum sem minnst var á
fyrst í þessu skrifi.
Krosslestur
Krosslestrarbylgja hefur farið yfir þjóðir
og lönd síðustu þrjá áratugi. Börn og
unglingar hafa alltaf lesið fullorðins-
bækur en nýtt er að fullorðnir lesi ung-
lingabækur í stórum stíl. Hugtakið
„Young Adult (YA)“ hefur nú fest sig í
sessi sem sérstök formdeild lesenda eða
unglingar á aldrinum 12–15 eða jafnvel
12–25 ára. Upp á síðkastið hefur þetta
verið kallað „ungmennabókmenntir“
sem er ágætis heiti. Í enskumælandi
löndum hefur verið talað um „kiddult“
bækur, sem mætti kannski þýða með
„krakkorðins“ bækur. Menn hafa barið
sér á brjóst yfir þessari þróun og spurt
hvernig beri að skilja hana? Í bókinni
The crossover novel (2009) segir Rachel
Falconer að mögulega endurspegli
umræðurnar um krosslestur víðtækara
óöryggi fólks vegna þess að mörkin
milli kynslóða séu óskýrari en nokkru
sinni, börn verði hraðar fullorðin en
áður og fullorðnir neiti að yfirgefa ung-
lingsárin.
Neyslusamfélag síðustu þriggja ára-
tuga hefur einkennst af meiri æskudýrk-
un en önnur tímabil en sú athygli sem
unglingum er sýnd hefur tvö andlit.
Annars vegar dást þeir fullorðnu að
glæsilegum unglingum, fögrum, tísku-
meðvituðum, tæknivæddum og eld-
klárum. Þessir unglingar eru yndi og
eftirlæti markaðsfræðinga sem sjá í
þeim framvarðarsveit fyrir nýja hugsun
og neyslu. Hins vegar óttast þeir full-
orðnu glæpagengi og fátæka unglinga
sem eru fullir af eyðileggjandi orku.
Margir þeirra fyrirlíta unglinga í neyslu.
Venjulegir unglingar eru hvorki áber-
andi glæsilegir né glæpahneigðir heldur
einhvers staðar þarna á milli og þeim
finnst gerðar til sín þversagnakenndar
kröfur. Þeir eiga að vera glaðir yfir
öllum möguleikunum sem þeir hafa en
sjá möguleikaleysi sitt mun betur en
hitt. Mörk verða óljós og eru á hreyf-
ingu. Hvar eru vinir og hvar óvinir?
Hvað er veruleiki og hvað ímyndun? Það
er engin furða þó að unglingar laðist að
hrollvekjum og framsetningu hins
óhugnanlega því að mörgum þeirra
finnst þau standa á bjargbrún. Það verð-
ur enn erfiðara að sjá hvað felst í að
verða fullorðinn ef þau horfa til eilífðar-
unglinganna af eldri kynslóðinni. Til-
vistarspurningar hafa verið efni
afbragðsgóðra unglingabóka síðustu
áratuga, segir Rachel Falconer. Kannski
er það sakleysi og áhyggjuleysi bernsku
og unglingsára sem fullorðnir vilja flýja