Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Page 48

48 TMM 2016 · 1
Arthur Rimbaud
Ölvaði báturinn
Þýðing Heimir Pálsson
Jean Nicolas Arthur Rimbaud fæddist 20. október 1854 í sveitaþorpinu Charleville
nálægt landamærum Frakklands og Belgíu og dó 10. nóvember 1891 í Marseille. Hann
gaf út eina bók, Árstíð í helvíti, tæplega tvítugur, og orti fátt eftir það. Engu að síður er
hann gjarna nefndur við hlið Charles Baudelaire sem forgöngumaður í franska sým-
bólismanum og módernismanum.
Þegar sveitadrengurinn Rimbaud, þá 17 vetra, skundaði á fund Parnasse-skálda í
París 1871 var hann með í farteski sínu ljóð sem hann var sannfærður um að mundi
opna honum allar dyr. Það var 25 erinda bálkurinn „Le Bateau Ivre“ eða „Ölvaði bátur-
inn“ eins og hann heitir hér í nýrri þýðingu. Ljóðið er ort undir klassískum frönskum
alexandrínuhætti, rímið á forminu ABAB og föst 12 atkvæði í línu. Yfirleitt er merk-
ingarheild í hverri línu en nokkrar undantekningar eru frá því í Ölvaða bátnum (t.d. í
22. og 23. vísu) og er þá talað um „enjambement“ á frönsku. Slík stílbrögð myndu seint
útskýra sérstöðu þessa ljóðs í evrópskri menningarsögu. Skýringa er væntanlega
fremur að leita í sterku og framandi myndmáli og þeirri skýlausu kröfu sem hér kemur
fram um að ljóðlistin hafi hlutverk. Án þess er túrinn á bátnum einskis virði. Það skal
því engan undra að Rimbaud hafi mætt nokkru fálæti meðal Parnasse-skálda sem
byggðu skáldskap sinn á yfirlýsingu Théophile Gautier: „Listin fyrir listina“.
Þetta ljóð er eitt það síðasta sem Rimbaud yrkir bundið. Nánast allt sem hann á eftir
að yrkja þau þrjú ár sem hann fæst við slíkt eru fríljóð. Áhugasömum skal bent á ágæta
þýðingu Sölva Björns Sigurðssonar á „Árstíð í helvíti“ (2008). Gaman er að velta fyrir
sér stökkinu frá þessu „klassíska“ ljóði yfir í glímuna sem á eftir að fara fram í „Árs-
tíðinni“.
Klassískar Alexandrínur verða ekki kveðnar með nokkrum sóma á íslensku og í
þessari þýðingu er ekki gerð atrenna að þeim, hvað þá endaríminu, heldur búinn til
staðgengill úr órímuðum fimmliðuhætti, en ljóðstafir með reglubundinni hrynjandi
látnir marka einkenni hefðarinnar. Með því er vitanlega litið svo á að sérkennilegt
myndmál kvæðisins sé það sem mestu varðar.
Hér fylgja ekki skýringar á einstökum orðum en margar vísanir má hér finna í Jules
Verne, Victor Hugo og arfsagnir biblíunnar svo eitthvað sé nefnt. Rétt er að skýra stutt-
lega orðið „fangaskip“ sem á sér enga hliðstæðu í íslensku myndmáli. Hér er vísað í
maíbyltinguna 1871. Um þessar mundir fengu gömul herskip stundum hlutverk sér-
deilis óvistlegra fangelsa þar sem auðvelt var að gæta útgönguleiða. Vitað er að þessi
leið var farin með marga uppreisnarmenn frönsku kommúnunnar.
Áður hefur Jón Óskar þýtt kvæðið.
Þessi tilraun til íslenskunar er gerð á síðustu mánuðum ársins 2015 eftir frumvinnu
Bergs Heimissonar og með sérstökum þökkum til Böðvars skálds Guðmundssonar.
H. P.