Fræðaþing landbúnaðarins - 04.02.2005, Síða 40

Fræðaþing landbúnaðarins 2005
Umhverfís landbúnaðinn:
Breyttar þarfir - breyttar leiðir?
Bjami Guðmundsson
Landbúnaðarháskóla Islands
Yfirlit
í greininni er fjallað um þróun landbúnaðar í ljósi hlutverks hans við að uppfylla
þarfír samfélagsins. Rætt er um þarfir og forgangsröðun þeirra, og vikið að samræmi
þessa og framleiðslumarkmiða landbúnaðar. Vakin er spumingin um það hvort
samfélagið með greiðslum sínum til landbúnaðarins (beinum og óbeinum) sé að fá
þær vömr/þá þjónustu sem það helst spyr eftir - skv. leikreglum markaðarins. Sagt er
ffá nýsamþykktri yfírlýsingu norrænu landbúnaðarráðherranna um landbúnað
ffamtíðarinnar með fjölþættu hlutverki, þar sem áhersla er lögð á notkun norræns
búskaparlands er tryggi náttúm- og menningarlegan fjölbreytileika. Rætt er
sérstaklega um menningarlandslag sem gmndvöll þróunar landbúnaðar og
atvinnuuppbyggingar á landsbyggð, og rakin nokkur viðhorf er taka þarf mið af.
Inngangur
Landbúnaður er ein elsta atvinnugrein mannkyns, rakin til þess tíma er maðurinn tók
sér fasta búsetu og hóf skipulega ræktun nytjajurta og kvikfjár (Barker 1985). Framan
af fólst iðjan einkum í því að samræma daglegar lífsþarfir og þá möguleika sem
verkkunnátta og kostir umhverfisins veittu. Hvort setti hinu skorður. Um langan aldur
komu kynslóðimar og fóm án þess að byltingarkenndar breytingar ættu sér stað.
ísland var þar engin undantekning. Kenningar hafa verið settar fram um að
framleiðslumarkmið bændasamfélaga hafi fýrr á öldum ekki verið beint tengd gróða
heldur ákveðnu jafnvægi á milli vinnuifamlags og uppfyllingar þarfa; að
„framleiðslan [hafi miðast] við neysluþarfir heimilisins” (sjá K. Lunden og einnig
A.V. Chayanov, eftir Áma Daníel Júlíussyni 1998). Cross (2000) hélt því ffam að
neysluhyggja (consumerism) hafi unnið hugmyndaffæðistrið tuttugustu aldar og á
þeim gmnni skrifaði Flavin (2004):
...,,the drive to aquire and consume now dominates many peoples 'psyches, filling
the place once occupied by religion, family, and community. Consumption has
given hundreds of millions of people a new sense of independence and has become
a common benchmark to measure personal accomplishment. Time spent at church
is now dwarfed by time spent at the “mall” - and consumption's connection to
broader economic goals such as employment is a touchstone for politicians ”...
Þótt ögn sé myndin dregin breiðum strikum og sé af amerískum háttum er hún okkur
vart með öllu ffamandi.
Þarfir manna em misjafnar; sumar meðfæddar en aðrar áunnar ellegar til orðnar fyrir
áhrif umhverfisins. Þekkt er kenning sálffæðingsins Abraham Maslow um
38