Fræðaþing landbúnaðarins - 04.02.2005, Blaðsíða 184

vegna þessa og sent upplýsingabréf til þeirra sem málið varðar.
Hvernig barst veikin í fóðurkálsakra?
Sennilega barst veikin austur undir Eyjafjöll árið 1990 þegar garðyrkjubóndi fékk þar land til
kálræktar. Kálæxlaveiki var þá búinn að vera á garðyrkjustöð hans í mörg ár. Plöntur voru
fluttar ffá stöðinni og þær gróðursettar fyrir austan. Spildan var unnin með tækjum
Búnaðarfélagsins eftir að kálræktinni lauk og þannig gat smit úr henni borist í aðrar spildur.
Ekki er vitað hvemig hún barst í Gaulveijabæjar- eða Sandvíkurhrepp þó líklegt sé að það
hafi verið með tækjum eða lifandi plöntum. í Hrunamannahreppi hefur veikin vafalaust
dreifst frá Flúðum.
Er hægt að útrýma veikinni?
Fræðilega séð er hægt að útrýma veikinni. Þó dvalagróin séu langlíf drepast þau um síðir. Ef
engar plöntur af krossblómaætt em ræktaðar í sýktum spildum fýrr en öll gró em dauð þá
deyr sjúkdómurinn út á þeim stað. Illgresi af krossblómaætt getur tekið veikina og tafið fyrir
því að gróunum verði útrýmt. Hér á landi er hjartarfi helsta illgresistegundin af þessari ætt.
Hann er hins vegar lítið í graslendi, þannig að ef sýktu landi er lokað með grasi ætti
hjartarfxnn ekki að ná sér á strik nema fyrsta árið.
Ef veikin er orðin útbreidd þegar farið er af stað með aðgerðir getur orðið mjög erfitt
að útrýma henni og margir þurfa að leggjast á eitt. Ingólfur Davíðsson (1962) taldi hægt að
útrýma veikinni “ef garðyrkjumenn sýna þegnskap” eins og hann orðaði það. Á þessum tíma
var veikin á mjög afmörkuðum svæðum og litlum að flatarmáli. Ástæðan fyrir því að henni
var ekki útrýmt þá, þrátt fyrir tilmæli Ingólfs, er líklega sú að ekki var farið í samstilltar
aðgerðir. Einhver þarf að hafa frumkvæði að þessu, skipuleggja aðgerðir og fylgja þeim eftir.
Ef útrýma á veikinni úr landinu þarf að hætta allri ræktun á tegundum af
krossblómaætt í smituðu landi og loka því með grasi og nota það ekki aftur undir kál fyrr en
allt smit er dautt. Þetta yrði kostnaðarsamt því greiða þyrfti miklar bætur til þeirra sem hafa
atvinnu af kálrækt. Á það ber hins vegar að benda að væntanlega er mjög lítið brot af
íslenskum jarðvegi sýktur enn sem komið er. Það er því til mikils að vinna að hindra
útbreiðslu veikinnar þó ekki verði ráðist í að útrýma henni af öllum svæðum þar sem hennar
hefur orðið vart. I því sambandi er mikilvægt að hindra að smit berist ffá Flúðum til annarra
staða. Á Flúðum em seldar txjáplöntur sem ræktaðar em í smituðum jarðvegi og jafnvel blóm
einnig. Þá em tæki Búnaðarfélagsins notuð í sýktu landi og ekki em neinar hömlur á því að
menn noti tæki sín jafnt í sýktu landi sem heilbrigðu. Þama er mikilvægt að gera einhveijar
ráðstafanir.
Erlendis, þar sem veikin er landlæg, reyna menn að lifa með henni og rækta tegundir
af krossblómarækt á 6-7 ára ffesti í hverri spildu og þá bara eitt ár í einu. Með þessu móti
veldur veikin ekki miklu tjóni en setur mönnum vemlegar skorður í ræktuninni. I Mið-
Svíþjóð þurftu menn t.d. að draga vemlega úr ræktun á olíurapsi til að geta hvílt land svona
lengi (Wallenhammar et al. 2000). Þó jarðir hér á landi séu stórar og fáar tegundir af
krossblómarækt í notkun mun veikin setja mörgum þröngar skorður nái hún að breiðast út.
Sums staðar er ræktunarland takmarkað þó svo að jarðir séu landmiklar þar sem gijót, bleyta
eða bratti geta hamlað ræktun. Menn vilja gjaman hafa grænfóður á þurrum stykkjum nálægt
fjósi og því rækta margir grænfóður ár eftir ár á sömu stykkjunum. Þó svo að við ræktum lítið
af krossblómaætt núna gæti þetta breyst ekki síst ef hlýnar í veðri þannig að hægt verði að
rækta hér olíuraps. Það er því mikilvægt að hindra útbreiðslu þessa sjúkdóms.
182