Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2006, Qupperneq 114

Múlaþing
honum þar saman við séra Jón Ingjaldsson.
Yngsta Pétur Pétursson á Hákonarstöðum
hlýtur að hafa misminnt um hvaðan faðir
hans fékk söguna.
í bréfi sínu sagði séra Jón, að í
Jökuldœlu sé sagt frá þeim sem bjuggu á
Brú og Fljótsdals- og Breiðdalsmönnum.
Ekkert er um menn þaðan í Jökuldcelum
séra Sigurðar og Snorra, nema þegar Snorri
sagði, að Herjólfur hefði búið á
Bessastöðum í Fljótsdal. Þetta bendir til
þess að endursögn Péturs yngsta hafí verið
styttri en hjá föður hans og veikir enn trúna
á áreiðanleik hennar, enda sá hann ekki
sjálfur Jökuldœlu heldur endursagði aðeins
orð föður síns.
Niðurstaðan af því sem hér hefúr verið
sagt er í stuttu máli: Séra Einar Bjömsson í
Hofteigi hefur átt Jökuldœlu í byrjun 19.
aldar, Pétur Pétursson (1793-1853) hefur
séð handritið hjá séra Einari Bjömssyni í
Hofteigi og kunnað eitthvað úr sögunni og
eftir honum fer Jón Ingjaldsson. Séra
Sigurður Gunnarsson fer aftur á móti eftir
Pétri smið Péturssyni (1828-1879) syni
fyrrnefnds Péturs. Þar er sagt, að séra
Erlendur Guðmundsson í Hofteigi hafi átt
söguna, sem stenst ekki tímans vegna.
Bróðursonur Péturs Péturssonar í miðið
(1793-1853), Jónatan Jónatansson, skrifaði
ágrip sögunnar eftir Sigurði Benediktssyni,
sem sagðist hafa það úr handriti séra Einars
Bjömssonar, og þar er sagan fyllst. Þar með
er ljóst, að elstu og traustustu heimildir um
Jökuldælu telja, að Einar Björnsson í
Hofteigi hafi átt handrit hennar.
Hér er rétt að bæta við að Páll Pálsson á
Aðalbóli hefur bent mér á að í Frásögum
um fornaldarleifar segi séra Sigfús Finns-
son í Hofteigi: ,fökuldœla er hér ekki í
sýslu þessari“. Eins og fyrr sagði kom
Sigfús að Hofteigi í Norður-Múlasýslu
1815, en þá frá Þingmúla í Suður-
Múlasýslu og hafði brauðaskipti við séra
Einar Björnsson. Með orðum sínum gæti
Sigfús verið að vísa til þess að hann hefði
vitað af Jökuldœlu hjá séra Einari, því að í
orðunum felst að hann viti að sagan sé í
rauninni til. Þegar þetta er allt saman
kunnugt er mögulegt að giska á að Einar
hafi sett söguna saman eða fengið hana
þegar hann var prestur í Hofteigi. Hér að
framan sást, að séra Einar Bjömsson var
lélegur búmaður en bókamaður, þótt ekki
séu heimilidir um að hann hafi fengist við
ritstörf. Vitaskuld er aðeins ágiskun að séra
Einar hafi getað sett Jökuldælu saman,
nema ný vitneskja komi til, en þar sem
sagan var ung em miklu meiri líkur en ella
að hægt sé að giska á einhvem höfund.
Undarlegt sýnist — ef trúa má þessum
sögnum — að Jökiddœla skyldi ganga þetta
mikið manna á milli en hafa aldrei verið
skrifuð upp. Sýnir þetta fremur lítinn
dugnað Austfirðinga við söguskriftir. Menn
austanlands hljóta að hafa verið skrifandi,
en sagnaskrif hafa ekki getað verið
jafnmikið í tísku sem víða annars staðar á
landinu. Til samanburðar má nefna að
Flrana saga hrings, sem séra Jón Ingjalds-
son nefndi í niðurlagi bréfs síns og samin
var um 1800, er varðveitt í mörgum
handritum.29 Hér má bæta við öðra dæmi.
Upp úr 1740 taldi maður að nafni Ami
Vilhjálmsson sig verða fyrir ásókn
álfastúlku í Seley út af Reyðarfírði og er
mikil saga til af því. Fljótlega eftir það var
skráð saga og nefndist hún oft Árnaskjal og
hafa fundist 36 uppskriftir. Sagan var einnig
prentuð á dönsku í nokkuð annarri gerð, sú
prentun er aðeins kunn í einu eintaki og
engin áhrif eru neins staðar finnanleg frá
henni. Þrjár gerðir sögunnar eru til af
Austurlandi og það vekur mikla undran, að
fræðimenn austanlands virðast ekki hafa
þekkt neitt annað en munnmæli.30
112