Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2006, Blaðsíða 134

Múlaþing
Valþjófsstaðahurðin. Póstkort í eiga H.H.
eða öðru ári hans á staðnum, 1743 eða 1744.
Var hún í 7 stafgólfum og jafn breið
timburkirkjunni, en innri stoðir héldust, svo að
hafið undir þungu torfþakinu var minna.
Þannig fór og um stafkirkjuna í Vallanesi, er
hún var lækkuð og sett undir torf...21
Torfkirkjan var við lýði í eina öld, og hefur
vafalaust þurft að lagfæra hana nokkrum
sinnum. Hinar ævafornu stoðir úr
stafkirkjunni hafa líklega fúnað smárn
saman. Árið 1844 (1846 segir Magnús Már)
var þessi kirkja rifin og ný timburkirkja
byggð í staðinn. Hugsanlega hefur eitthvað
af burðarviðum fomkirkjunnar verið nýtt
við byggingu hennar. Hún entist aðeins í
rúm 40 ár, því að 1888 var enn byggð ný
timburkirkja, og þá á gmndinni fyrir neðan
bæinn, sem eftir um 75 ár var dæmd ónýt,
aðallega vegna veðurskemmda. Árið 1966
var vígð steinkirkja sú sem enn stendur á
sama stað, en var breytt nokkuð á síðasta
áratug. Samanburður á endingu þessara
tveggja trékirkna við fornkirkjuna er
hróplegur.
Valþjófsstaðahurðin
Valþjófsstaðahurðin er frægust íslenskra
fomgripa, ef handritin em undan skilin,
segir Kristján Eldjám í Afmælisriti Þjóð-
minjasafnsins 1973. Fjöldi lærðra ritgerða
hefur verið saminn um hurðina, og jafnvel
heilar bækur. Til þess liggja ýmsar ástæður:
I fyrsta lagi aldurinn, því hurðin er talin
vera smíðuð og útskorin um eða upp úr
aldamótunum 1200. Hinirýmsu fræðimenn
sem rannsakað hafa hurðina og ritað um
hana hafa nefnt ártöl frá 1150 til 1230, og
lesa það bæði af útskurðarstílnum og
myndefninu. Því eru mestar líkur til að hún
sé jafn gömul stafkirkjunni sem hún var
fyrir og meðal elstu tréskurðarverka sem
varðveist hafa á Islandi.
I öðm lagi er myndmál hurðarinnar afar
merkilegt. Á henni eru tveir kringlóttir fletir
með myndskurði. I þeim efri er eldgömul
frönsk riddarasaga færð í myndrænan
búning: Riddari leggur flugreka í gegn með
sverði og bjargar þannig ljóni sem drekinn
hafði hremmt. Eftir það fylgir ljónið lífgjafa
sínum til veiða eins og tryggur hundur og
leggst að lokum á gröf hans. Á legsteininn
er ritað með rúnum: [Sjá inn] „ ríka konung
hér grafinn er vá dreka þenna“. Bakvið
legsteininn er mynd af lítilli kirkju. Á neðri
132