Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2006, Blaðsíða 138

Múlaþing
við að breyta skálanum í það horf sem lýst
er í úttektinni 1748. Lýsing hans miðast við
skálann eins og hann var fyrir breytinguna,
líka málin á honum. Hann segir breytinguna
hafa verið gerða fyrir rúmum 20 árum og
getur það stemmt við ártölin 1748 og 1767.
Lýsing Hjörleifs fer hér á eftir í þýðingu
minni:
Lýsing á hinu eldgamla húsi á prestsetrinu
Valþjófsstað, stærð þess og byggingarlagi, eins
og það var og er nú.
Þetta hús hefur verið (fyrir rúmum 20 árum
síðan) 30 álna og 9 þumlunga langt [um 18 m];
10 álna og 3 þumlunga breitt [um 6 m]. Hæðin
frá gólfi undir þverbita 414 alin; frá þverbitum
upp í mæni 314 alin og tveir þumlungar (hæðin
alls 8 álnir og 2 þuml.) [um 5 m / miðað við um
60 sm alin].
Því var skipt með skilrúmi í tvo hluta.
Veggirnir ofan frá og niður að gólfi voru þaktir
með borðum úr viðartegund sem á fyrri tíð rak
mikið af sjó hérlendis og var almennt kallaður
rauðviður og úr sams konar viði var
yfirbyggingin undir þakinu, sömuleiðis undir
þverbitum við báðar dyr, en öll undirtré
[máttarviðir] voru af norsku timbri, sem
fyrrum var vant að flytja tilhöggvið hingað til
lands. Báðar dyr voru svo háar að menn gátu
riðið inn um þær.
Annar hluti hússins, að skilrúminu, var 13
álnir að lengd, og var einkum notaður sem
drykkjustofa [veislustofa] við brúðkaup eða
önnur hátíðleg samkvæmi, nema að þvert við
dyrnar, sem lágu inn í hinn hluta hússins voru
tvö rúmstæði, kölluð Mukalokrekkjur, með
kringlóttum dyrum og einhverjum fomum
útskurði í kring.
I hinum hlutanum, sem var um það bil 17
álna langur, voru 12 rúmstæði, 6 hvom megin,
þar á meðal 4 svonefndar lokrekkjur, sem
ennþá eru óbreyttar og eru 314 alin á lengd,
nokkrar þeirra skreyttar með útskurði. Gluggar
voru 4 kringlótt op efst á þakinu, eins og sagt
er að séu á sumum norskum bændahúsum.
Fyrir um það bil 20 árum var byggingunni
breytt, þannig að í öðrum hluta þess [þeim
minni?] var byggð venjuleg stofa með
glergluggum. (Fallega smíðað rúm, borð og
bekkir). En í hinum hlutanum sem fyrrum var
mestmegnis ónotaður [ledig] eru nú 8
rúmstæði, fjögur hvoru megin. Þá hefur verið
hlaðið upp í aðrar dymar, svo menn komast
ekki inn í stofuna nema frá bæjardyrum,
gegnum þann hluta hússins sem enn er
óbreyttur.33
Ljóst er af þessari lýsingu að Valþjófs-
staðaskálinn hefur verið hið veglegasta hús,
þegar hann var upp á sitt besta, og alveg í
stíl við stafkirkjuna, enda er tekið fram að
máttarviðir hans (stafímir) hafí verið af
norskum trjám. ,Múkalokrekkjurnar‘ hafa
líklega í upphafí verið ætlaðar prestum
staðarins, sem áttu að vera tveir, eins og fyrr
segir.
Kr. Kálund telur líklegt að skálinn sé af
sama eða svipuðum aldri og stafkirkjan,
þ.e. frá lokum 12. aldar eða næstu 50-100
áram, sem voru uppgangstímar Valþjófs-
staðar.34 Björn Þórðarson hallast einnig að
þessari skoðun og telur auðsætt að skálinn
hafi verið reistur „á þeim tíma sem
Valþjófsstaður er enn höfðingjasetur á foma
vísu“, þ.e. áður en kirkjan eignaðist jörðina
(1306). Einnig telur hann að byggingarlag
skálans, Ijóramir á þakinu og myndskurður
í honum, bendi til að hann hafí verið af
svipuðum aldri og kirkjan. Þá hallast hann
að þeirri skoðun Fljótsdælinga að
Valþjófsstaðahurðin hafi upphafalega verið
á skálanum.35
I úttekt 5. sept 1818 er skálinn (eða
skálahluti hans) enn við lýði og svo lýst:
136