Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Page 52

Múlaþing
þó nokkur hluti af arðinum og því var ekkert
til sparað í svita og hávaða að ná ánum til
réttar og rýingar.
Eg man vel einar tvær Hraundalsgöngur
sem ég tók þátt í á þessum árstíma. Einnig
man ég glöggt hugljúfar vökunætur við að rýja
fé í réttum og láta æmar lembga sig. Svo var
þeyst milli rétta í dýrð sumamæturinnar. Því
hver og einn reyndi að ná ull af sínu fé hvar
sem það komst undir mannahendur. Þegar loks
var snúið heim á leið var jarmurinn búinn að
festast svo í hlustum manns að hann íylgdi
okkur heim og allt inní draumalandið, þegar
komið var langt fram á dag.
Víkjum þá að haustinu. Lengi vel var 1.
ganga gengin mánudaginn eftir 22. sumar-
helgi, mun það hafa gilt fram yfir miðja
síðustu öld.
Ekki finn ég eldri heimild en frá 5. sept.
1905 fyrir því, að út hafi verið gefhir göngu-
seðlar í Hjaltastaðahreppi. Trúlega hafa þau
mál verið í svo föstum skorðum hefðarinnar
að ekki gerðist þörf á bókunum þar um. 8.
sept. 1907 er skráð í hreppsbók, að ákveðnar
séu löggöngur, 4 mánudaga í röð, 23. sept.
til 14. okt.
Eftir að ég man eftir, var þó aldrei talað um
nema þrjár löggöngur; fyrstu, aðra og þriðju.
Á seinni hluta aldarinnar var þeim fækkað í
tvær, en bæði fyrr og síðar voru famar eftir-
leitir, ef tilefni þóttu til.
Til gamans set ég hér fáeinar kostnaðar-
tölur, sem sýna misjafhar áherslur á mála-
flokka.
I hreppsreikningi fyrir árið 1918 — 19 er
kostnaður við fjallskil 0 krónur.
Þá hefúr öllum kostnaði verið jafnað beint
á bændur en við refaveiðar 329,- kr. Aftur
rakst ég á merkilega heimild í hreppsreikningi
1923 - 24 að greiddar vom kr. 16, - úr sveitar-
sjóði vegna fjallskila, en refaveiðikostnaður
hafði lækkað í kr. 110,75, en þá var kostnaður
við bamafræðslu kr. 290,-
Eignarréttur afréttarlands
I sóknarlýsingu sr. Jóns Guðmundssonar á
Hjaltastað, sem dagsett er 31. des. 1842, em
afféttimar taldar í eigu aðliggjandi jarða nema
Hraundalur sunnan ár er sagður almenningur.
Þó á þetta ekki beinlínis við um Kirkjutungur,
sem em sagðar eign Hjaltastaðakirkju, en land
jarðarinnar Hjaltastaðar, nú Svínafells, nær að
öðm leiti bara að afréttarmörkum, þ.e.a.s. að
Hrísá þar sem hún beygir til norðurs út með
Yxnisfelli (í daglegu tali Exnisfell) neðan við
Vörðubrekku.
Hraundalur norðan ár ásamt með Stangarár-
fjalli er sagður tilheyra Sandbrekku í sókn-
arlýsingunni. Sá eignarréttur hefur verið
véfengdur. Einnig er þess að geta, að 28. júní
1981 þegar samkomulag var gert um skiptingu
heimalands Hjaltastaðar á milli móðurjarðar-
innar og hjáleiganna eða nýbýlanna Grænu-
hlíðar og Svínafells, gerði hreppsnefndin svo-
hljóðandi bókun: „ ...hreppsnefndin mælir
með því að þinglýst verði mörkum á milli
Hjaltastaðar og Svínafells og ráði Staðará
þeirri línu alfarið. Afréttarlandþað, sem er
innan þinglýstra landamerkja Hjaltastaðar
telur hreppsnefnd að verði að skoðast, sem
sameiginleg afrétt sveitarinnar, og helgast
það af notkun landsins sem slíks, svo langt
aftur sem menn muna. “
Einnig má geta þess að í svokölluðu
brauðamati, sem gert var samkvæmt sam-
þykkt prestastefnu 1853 kemur fram, að
afréttarlandið „Hraundalur jýrir framan
Bjarglandsá með Kirkjutungum “ er talið sem
ítök eða hlunnindi fyrir Hjaltastaðakirkju. Hitt
vekur nokkra furðu að afréttarlands er hvergi
getið í allmörgum máldögum fyrir kirkjuna
sem prentaðir em í Islensku fombréfasafni,
bindi I - XV (elsti frá 1367).
Loks er þess að geta að í Sóknarlýsingunni
frá 1842 er hún sögð eiga selstöðu á utan-
verðum Hraundal, sem ég álít út frá mál-
venjum hér að þýði utan við Hraundalsá.
50