Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Síða 55

Ýmislegt um afréttarmál í Útmannasveit
aráss sunnan verðum, skammt utan við
tún í Hamrgerði.
Að Hálsum að norðan og vestan liggja
þessar jarðir: Dalir, Hjarðarhvoll,
Kóreksstaðir, Svínafell, Hjaltastaður,
Anastaðir og Hrjótur. (Mörkin til suðurs
frá Yxnisfellsbrun til Digravörðuháls)
Afréttarland taldist vera svæðið ofan við
Brýr og tilheyrði að mestu tveimur þeim
síðastnefndu.
(Hér er vikið frá þeirri stefnu sem kynnt var
í upphafi þessarrar bókunar; að gera ekki
tilraun til að draga mörk á milli búfjárhaga
og afréttarlands. Það helgast af því að ég
(Sævar) tel mig hafa svo glöggar upplýsingar
um það frá föður mínum og í gegnum 60 ára
reynslu af smalahefðum að jaðrar við fulla
vissu. Hér á ég við ytri mörk afréttarsvæðisins,
sem liggja í gegnum uppland Kóreksstaða,
hins er skylt að geta að í samþykktinni um
melrakkaveiðar frá 1833 virðast Hálsamir
allir vera skilgreindir sem heimalönd, en
hinsvegar er þá Ós- og Hrafnabjargafjalli
skipt í búfjárhaga og afrétt. Það er nokkuð
undmnarefni að þrátt fyrir ströng lagafyrir-
mæli allt frá ákvæðum Jónsbókar um að allt
geldfé skuli reka á fjall á sumrin (landsl. b.
46. kap.), fínnast óvíða nokkur skráð mörk
afrétta og heimalanda. Sennilega hafa þau
tekið breytingum eftir árferði og aldarfari frá
einum tíma til annars).
Heimalönd þessarra sjö jarða eru að miklu
leiti smöluð með afréttarlandinu í löggöngum.
Heimalönd Hrafnabjarga og Hrjótar hafa
alfarið verið smöluð með afréttum síðan
bæimir fóru í eyði, fyrir meira en hálfri öld,
og lögskil verið gerð þar á kostnað fjallskila-
sjóðs: Þ.e. sennilega, það sem nefnt er upp-
rekstrarheimalönd á lagamáli. Hvort sama
gildir um Þórsnes og Anastaði, er álitamál.
Upprekstrarréttur hefur aldrei verið
véfengdur hjá neinum ijárbændum norðan
Selfljóts, en þó hvergi skráð hvert skyldi
reka ifá hverri jörð. Um það munu hafa gilt
ákveðnar hefðir á meðan fjárbú vom mörg
norðan fljóts, sjá bókun okkar frá 26.4. 2001.
Allar afréttir hér hafa verið smalaðar fyrir
sameiginlegan reikning, því teljum við eðli-
legt að beitarréttur sé einnig metinn sameigin-
legur í afréttunum á hverjum tíma, enda hafi
einstakir bændur samráð við fjallskilanefnd
(sem við mælum með að hafí umboð sveitar-
stjómar) um það, hvert og hvenær sé rekið
á fjall, sbr. 3.gr. ijallskilasamþykktar fyrir
Múlasýslur.
2. mál.
Agreiningur vegna upprekstrar.
Búendur á Ekru, Sigmundur og Kristjana,
fluttu ekkertfé á fjall s.I. vor. Með tilvísun til
þess, neituðu þau að leggja menn í göngur
á liðnu hausti.
Þarsem Fjallskilanefnd hafði ekki fengið
formlega tilkynningu um þessa afstöðu eða
um málið samið, áður en raðað var niður
gangnadagsverkum, hefur Sigmundur verið
krafmn um fullar bætur fyrir vanefndir á
framkvæmd gangna (gangnarof).
Samkomulag varð um að krafan yrði
lækkuð í kr. 3.000,- fyrir hvert gangnadags-
verk.
I öðru lagi var samþykkt að framvegis
verði reiknað hálft jjallskilagjald af því
norðanfljótsfé sem ekki er rekið á jjall.
I þriðja lagi var orðið við kröfu Sig-
mundar um formlega viðurkenningu á upp-
rekstrarrétti með því að vísa til bókunar í 1.
máli þessa fundar.
3. Önnurmál.
Sœvar vakti máls á því að óvíst væri um
framtíð heimanefndar eftir stækkun sveitar-
jélagsins. Nokkuð rætt um hvernig nefndum
verði best fyrir komið í strjálbýlinu eða jýrir
það. Samþykkt var að vara við breytingum á
fyrirkomulagi jjallskila án undangenginnar
umræðu og viðeigandi breytinga á jjallskila-
samþykkt.
53