Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Síða 140

Múlaþing
heilsu fólks. Hún gengur á atgervi fólks og
stuðlar að ósjálfbæmi einstaklingsins. Svo
víðtæk em áhrif langvarandi streitu meðal
vestrænna þjóða að Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin spáir að streita verði önnur af
tveimur helstu orsökum vanheilsu árið 2020.
Þó fjölmargir áhrifaþættir séu að baki
aukinni streitu, hefur á síðustu áratugum
mikið verið horft til tengsla hennar við
efnislegt umhverfi og þá sérstaklega, hvaða
þættir þess geti stuðlað að streitulosun. Hafa
þar rannsóknir á sviði umhverfíssálfræði
verið í fararbroddi,
en um er að ræða
grein sálfræði sem
fæst við að kanna og
skilja samspil fólks og
efnislegs umhverfis.
Við þessa vinnu hefur
mikið verið litið til Um/ivarfl
ferlis sem kallast
sálfræðileg endur-
heimt2 (psychological
restoration) og er skilgreint sem endurnýjun
líkamlegrar, andlegrar og félagslegrar getu
sem hefur minnkað vegna álags við að mœta
hversdagslegum kröfum tilverunnar.3 Endur-
heimt er því talin vera hið fúllkomna mótvægi
streitu og gegna lykilhlutverki þegar kemur
að því að viðhalda og bæta heilsu fólks.
M.ö.o. stuðlar endurheimt að sjálfbærni ein-
staklingsins.
Niðurstöður rannsókna hafa ítrekað sýnt
fram á mikilvægi náttúrunnar þegar kemur
að því að upplifa endurheimt og í ljós hefur
komið að náttúran stuðlar mun frekar að endur-
heimt en hið byggða umhverfí. Er ástæða
þessa af mörgum talin eiga sér þróunarfræði-
Hér á eftir verður orðið „endurheimt“ notað í stað „sálfræðilegrar
endurheimtar“.
Hartig, T. (2004). Restorative environments. í C. Spielberger
(ritstj.), Encyclopedia of appliedpsychology, 3. bindi, (bls. 273-
279). San Diego: Academic Press.
legar skýringar en forfeður nútímamannsins
þróuðust í náttúrunni í meira en 2 milljónir
ára. Sú langa samleið hefúr skilið eftir sig djúp
spor, eins og vænta má, og má því segja að
maðurinn sé í raun og veru „hannaður“ fyrir
náttúrulegt umhverfí, sem skýrir svo aftur
jákvæð áhrif þess á hann.
Þó borgmenning hafí fyrst komið fram
þegar borgin Jeríkó tók að rísa á vesturbakka
Jórdanár fyrir um 9.000 árum er óhætt að
fullyrða að fullkomin kúvending hafí orðið
á umhverfi mannsins fyrir um 200 árum
þegar iðnbyltingin
hóf innreið sína. Allt
frá þeim tíma hefur
þróun umhverfís fyrst
og fremst tekið mið
af efnahagslegum
þáttum og úr hefur
orðið það umhverfi
sem einkennir nútíma-
borgir. Flókið samspil
steinsteypu, umferðar,
loftmengunar, hraða, hávaða, mannþröngar,
framandi lita- og efnisvals og fráhindandi
hlutföllum.
Niðurstaðan er því sú að meira en 75%
Vesturlandabúa lifa og hrærast í umhverfí
sem kemur lítið til móts við grunneðli þeirra.
Aðstæðumar skapa streitu á sama tíma og
takmörkuð tækifæri em fyrir hendi að upp-
lifa endurheimt og streitulosun. Möguleikar
á að viðhalda þeirri hringrás sem stuðlar að
sjálfbæmi einstaklingsins em því takmarkaðir.
í ljósi þessa er skiljanlegt að streita sé það
heilbrigðisvandamál sem raun ber vitni.
Nýlegar rannsóknir hafa sýnt að aukin
streita ýtir undir löngun fólks til að endur-
nýja tengsl sín við náttúruna og þá helst
ósnortna náttúm, þar sem mestar líkur em á
að upplifa endurheimt og streitulosun. Þama
endurspeglast tvennt, annars vegar mikilvægi
náttúmnnar fyrir fólk og hins vegar sterkur
138