Saga - 2014, Side 13

enn eitt dæmið er svo bók Þorvaldar kristinssonar, Veistu ef þú
vin átt, sem geymir æviminningar Aðalheiðar Hólm Spans en þar er
að finna óvenju áhugaverða sýn á það menningarlega umhverfi eða
— svo notað sé orðalag úr nýlegri fræðilegri umræðu — pólitíska
rými sem mótaði stjórnmálaferil ungrar konu á millistríðsárunum.8
Aðalheiður var fædd árið 1915 og segist hafa verið snemmlæs og
lærdómsfús, alin upp á heimili þar sem móðir hennar og faðir fylgd-
ust vel með alþjóðapólitíkinni. Þau keyptu blöð sem Aðalheiður las
af áhuga og það fylgir sögunni að pabbi hennar var hrifinn af hug-
myndum franska heimspekingsins Rousseaus. Þegar Aðalheiður
var tólf ára fór hún í vist til Reykjavíkur þar sem hún kynntist kjör-
um vinnukvenna og eftir því sem segir í ævisögu hennar varð það
til þess að hún ákvað að starfa aldrei sem slík. Síðar fékk hún vinnu
hjá Sigurjóni á Álafossi en dreymdi um að komast í skóla, jafnvel til
að læra hjúkrun, og kannski tengdist það starfi hennar sem ganga -
stúlku á Landspítalanum, þar sem hún starfaði við kjör sem henni
fundust kröpp. Jafnframt starfinu sótti hún námskeið í bókfærslu og
tungumálum en las sjálf það sem hún komst yfir um sagnfræði og
þjóðfélagsmál. Samkvæmt frásögninni í bók þeirra Þorvaldar leiddi
þetta svo allt til þess að Aðalheiður varð pólitísk og stofnaði ásamt
samstarfskonum sínum starfsstúlknafélagið Sókn. Þetta var árið
1934 og Aðalheiður, þá tæplega tvítug, varð fyrsti formaður félags-
ins. Hún var orðin róttæk vinstrikona, hrifin af málflutningi einars
olgeirssonar, Brynjólfs Bjarnasonar og Halldórs Laxness, en sá
nýr söguþráður 11
8 Sumar af þeim bókum sem taldar voru upp hér að framan eru mótaðar af frá-
sagnarramma hinnar hefðbundnu stjórnmálasögu. Þar eru fyrirferðarmiklar
persónur og átakamál sem fóru hátt í stjórnmálaumræðunni á sínum tíma og
mótuðu svo — eins og síðar verður vikið að — rannsóknir á stjórnmálasögu.
Skýrasta dæmið um þetta eru æviminningar Jóhönnu egilsdóttur þar sem hún
segir í nokkuð löngu máli frá helstu karlleiðtogum Alþýðuflokksins og svo deil-
um milli byltingarsinna og sósíaldemókrata á vinstri vængnum. Hugsanlega
verður frásögn Aðalheiðar annars konar vegna þess að hún flutti af landi brott
í seinna stríði. Hún hefur því ekki mótast af því sem síðar gerðist með sama
hætti og Jóhanna (og skrásetjari hennar Gylfi Gröndal). Um vanda þess og
mikilvægi að skrifa ævisögu konu óháð þeim frásagnarramma sem mótaður er
af eldri sagnaritun (þ.e.a.s. sagnaritun um þá sem fóru með formlegt vald í sam-
félaginu), sjá erla Hulda Halldórsdóttir, „Táknmynd eða einstaklingur. kynjað
sjónarhorn sögunnar og ævi Sigríðar Pálsdóttur“, Skírnir 187 (vor 2013), bls. 80–
115, einkum bls. 85–90, og Sigrún Pálsdóttir, „Hreyfimynd með hljóði frá 19. öld
eftir Þóru Pétursdóttur“, Saga L:2 (2012), bls. 113–128.
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 11