Saga - 2014, Síða 77

ungis til í svipbrigðum og venjum, skrifaði Nora, handbrögðum,
ósjálfráðum viðbrögðum og öðru ámóta, en sú minning sem sagan
hefur umturnað er sjálfráð og ákveðin, stunduð af skyldu en ekki
sjálfsprottin, einstaklingsbundin en ekki sameiginleg og umlykjandi.
Minning nútímamanna er í fyrsta lagi orðin skjalfærð (e. archival),
segir Pierre Nora, við sækjum hana í skjöl og við geymum allt, fyll-
um geymslur af milljónum skjala til að varðveita alls konar minn-
ingar, tökum viðtöl við fólk í tilgangsleysi í nafni munnlegrar sögu.
Hún er í öðru lagi orðin einkamál, varðar sjálf og sálarlíf einstak-
lingsins en umlykur ekki hópinn. Í þriðja lagi er minningin orðin
firrt, segir Nora. Hún er ekki samfellt flæði frá fortíð til nútíðar held-
ur afskorin og fjarlæg þó að við tökum hana traustataki og reynum
að endurskapa fortíðina.38
Hér kveður við svipaðan tón og Alison Landsberg tók upp síðar
(sjá kaflann um einstaklingsminni), með lýsingum á rofi, upplausn og
firringu (sem ráða átti bót á), og eru þau ekki ein um slíka dóma.
Tilhneigingin er sú að sjá sinn eigin líftíma sem þáttaskil og horfa þá
fram hjá því að hliðstæðar viðhorfsbreytingar hafa stundum gerst
löngu fyrr. Þetta á við um tengslin — og stundum átökin — milli
minninga og sögu. Paul Ricœur minnti í bók sinni um minningu,
sögu og gleymsku á samtal Sókratesar í riti Platons, Fædros, þar sem
fjallað er um tilkomu skriftarinnar (letursins) sem má sjá sem eins
konar hliðstæðu við hina köldu hönd sagnfræðinnar í meðförum
Nora. Andstæðan milli hins lifandi talaða orðs og ritsins samsvarar
að mörgu leyti móthverfunni milli sagnfræði/sögu og minninga.
Skriftin, táknið, gjöf guðanna, hjálpar fólki ekki að muna, segir
Sókrates, heldur dregur úr því þróttinn vegna þess að það treystir á
ritin, á tæknina. Hið ytra tekur yfirhöndina af hinu innra. Skrifaði
vitnisburðurinn eða skrifaða ræðan, skjalið, er ekki lengur með
ákveðinn veitanda og ætlað ákveðnum viðtakanda heldur „mun aðar -
laust“ í höndum hvers sem er. Ritið getur engu svarað og ekki heldur
þagað. Það er í besta falli eftirmynd þess sem ritað er í sálina.39
Hjá Platon, Nora og ýmsum fleirum heyrist saknaðartónn yfir
minningunni sem einhverju upprunalegu og saklausu sem sé á för-
um þegar við tekur hið tæknilega og ópersónulega. Platon hóf þessa
tölu um tengsl tækni og minnis og hún hefur bergmálað gegnum
aldirnar.
minning sem félagslegt fyrirbæri 75
38 Pierre Nora, „General Introduction“, bls. 5–14.
39 Paul Ricœur, La mémoire, l’histoire, l’oubli, bls. 175–180 og 212–213.
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 75