Saga - 2014, Qupperneq 125

III
Fróðleg og jafnvel á köflum spennandi er lýsing doktorsritgerðar á aðdrag-
anda að stofnun geðspítalans á kleppi. Það er nokkuð dramatísk frásögn
þar sem margar persónur koma við sögu. Sérstaklega staldrar lesandi við
framlag Christians Schierbeck, sem er stórmerkilegt og kallar á rækilegri
greinargerð. Undir aldamótin 1900 höfðu verið miklar umræður í landinu
um nauðsyn þess að stofna geðspítala á Íslandi en lítið orðið úr fram-
kvæmdum. Líklega óx mönnum kostnaðurinn í augum. en þá gerðist það
árið 1901 að ungur danskur læknir, Christian Schierbeck að nafni, bauðst til
að leggja fram 20.000 danskar krónur til að reisa spítalabygginguna, að vísu
með nokkrum skilyrðum. Þetta tilboð kemur, liggur manni við að segja, eins
og þruma úr heiðskíru lofti inn í hið íslenska samfélag. og lesanda verður
á að spyrja: Hver var þessi maður og af hverju gerir hann landstjórninni
þetta tilboð? við því er eiginlega engin svör að finna í ritgerðinni. Annar
Schierbeck kemur einnig við sögu í ritgerðinni. Sá var Hans Jacob George
Schierbeck og var landlæknir hér á árunum 1882–1895. Manni dettur ósjálf-
rátt í hug að einhver tengsl séu á milli mannanna; voru þetta kannski
feðgar? Nei, svo var reyndar ekki, en ég verð að viðurkenna að ég er hissa
á að sameiginlegt nafn skuli ekki hafa vakið forvitni doktorsefnis.
en ekkert varð af því að gjöfin yrði reidd af hendi. Christian Schierbeck
dró tilboð sitt til baka ári síðar, að því er virðist, samkvæmt frásögn doktors -
ritgerðar, vegna lítilla undirtekta. Fyrirhuguð gjöf Schierbecks mun þó hafa
leitt til þess að lög um stofnun geðspítala voru sett á Alþingi sumarið 1901.
Í grein í Þjóðólfi 27. júní 1902 — sem höfundur les ekki nógu nákvæmlega að
mér finnst — er farið allítarlega í málið og fjallað um ástæður þess að
Schierbeck dró tilboð sitt til baka. Má ráða af greininni að aðalástæðan hafi
verið sú að frumvarpið hafði ekki enn hlotið staðfestingu konungs tæpu ári
eftir að það var samþykkt á Alþingi. væntanlega tengist það einhverri
vantrú af hálfu íslenskra yfirvalda, eins og höfundur drepur reyndar aðeins
á í ritgerðinni. en hver ætli hafi verið ástæða þess? Tengist það kannski því
að Schierbeck tókst að móðga Íslendinga með grein sem hann hafði skrifað
í Illustreret Tidende árið 1900 og fjallaði í heldur gamansömum tón um
höfuðstað landsins, Reykjavík? Þar segir meðal annars að í bænum séu tveir
lögreglumenn, „annar með gleraugu en hinn gleraugnalaus“. Í Fjallkonunni
25. ágúst árið 1900 var svo öll forsíðan og meira til lögð undir grein sem
heitir „Christian Schierbeck og Reykjavík“. Þar er fundið að flestu því sem
Schierbeck segir um Reykjavík: „Jafnvel þótt hr. Schierbeck tali fremur
hlýlega um Reykjavík, þá hefir hann samt ekki getað að sér gert að hæðast
að flestu hér, þótt honum hafi verið vel tekið hvarvetna hér á landi; en þetta
hefur lengst af brunnið við hjá Dönum …“
Þessara viðskipta Schierbecks og Íslendinga er í engu getið í ritgerðinni
og verður það að teljast undarlegt því ætla má að þau séu ein ástæða þess
andmæli 123
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 123