Saga - 2014, Page 142

staklingar eru útlokaðir í gegnum félagsleg og menningarleg ferli. Geta má sér
til um að orðalagið í þessari kenningalegu skilgreiningu á aðskilnaði mótist
þannig af forréttindastöðu Dana á Íslandi í upphafi aldarinnar, sem eins og
áður hefur verið greint frá er þó ólík flestum innflytjendahópum sem rann-
sakaðir eru í samtímanum. Það er einmitt þessi valdastaða sem hefði verið
áhugavert að skoða og greina með markvissari hætti.
Svipað má segja hvað varðar umræðu um gagnkvæma aðlögun, sem er
fjallað um víðsvegar í ritgerðinni. Á blaðsíðu 29 segir til dæmis að það hafi
ríkt gagnkvæm aðlögun „í bæjum þar sem Danir löguðu sig að menningu
meirihlutans og meirihlutinn lagaði sig að menningu þeirra. Þetta er í raun
það sem kallast fjölmenning í dag“ (bls. 29). Í samspili við það sem ég
minntist á fyrr, varðandi það að skoða valdatengsl, hefur gagnrýnin um -
ræða einnig einkennt fræðilega nálgun hvað varðar fjölmenningarhugtakið
á undanförnum árum.13 Hér og annars staðar sakna ég því gagnrýninnar
umfjöllunar um þetta hugtak og nánari vangaveltna um hvað það merki í
samhengi ritgerðarinnar.
Hér má þó geta sér til að þessi þunga áhersla ritgerðarinnar á gagn-
kvæma aðlögun Dana og Íslendinga — sem gerir full-lítið úr valda tengsl -
um að mínu mati — sé að hluta til sprottin út frá þeirri áherslu ritgerðar-
innar að endurskoða fyrri hugmyndir um tengsl Dana og Íslendinga. Það
er eingöngu minnst lauslega á þessar hugmyndir í ritgerðinni, en eftir því
sem best má sjá er undirliggjandi sú sýn að þessar hugmyndir einkennist
um of af því að Danir hafi verið dregnir upp í einföldum litum og að -
skilnaður milli Dana og Íslendinga náttúrugerður út frá þjóðernislegum
hugmyndum. kenningaleg hugtök ritgerðarinnar, aðlögun og þverþjóð -
leiki, leitast þannig á mikilvægan hátt eftir því að draga upp dýpri mynd
af þessum tengslum og afmörkunum. Hér hefði þó engu að síður verið
áhugavert að nýta sér fræðilega gagnrýni á fjölmenningarhugtakið til að
dýpka fyrrnefnd atriði.
Þjóðerni og innflytjendur
Í kenningalegri útlistun á hugtakinu þjóðernishópur eða ethnicity er í rit-
gerðinni talað um að ákveðin vandkvæði séu fólgin í því að líta á Dani sem
þjóðernishóp eða etnískan hóp á Íslandi við upphaf 20. aldar (bls. 24). Fram
kemur að reynt sé að forðast að nota hugtakið meðal annars vegna þess að
það yfirfæri um of hagi valdamikilla Dana á alla aðra sem töldust Danir á
Íslandi (bls. 21). Í ritgerðinni segir jafnframt: „mörkin milli Dana og Íslend -
inga voru alla tíð óskýr“ (bls. 25) og „við upphaf 20. aldar höfðu hvorki
andmæli140
13 Gerd Baumann, The Multicultural Riddle. Rethinking National, Ethnic and
Religious (New york: Routledge 1999). Sjá einkum kafla 8 og 9.
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 140